Adel

Dr Aadel (althoochdütsch: adal oder au edili (Edels Gschlächt, die Edelste), lat.: nobilitas (Aadel, Berüemthäit)), isch e „sozial exklusivi Grubbe mit gsellschaftligem Vorrang“, wo d Herrschaft usüebt und die in dr Reegel innerfamiliäär tradiert.^[1] Dr Herrschaftsaaspruch het under anderem uf Läistig, Abstammig und en understellti göttligi Absicht basiert. Aadel het sich uf dr ganze Wält zu verschiidene Ziten in de verschiidenste Kultuure uusebildet. Er isch en universalgschichtligs Fenomeen, wo scho in de früeje Hochkultuure vorchoo isch.^[1]

In Öiropa im Geegesatz zu andere Regioone uf dr Wält het sich dr Aadel im Allgemäine ständisch organisiert.^[2] In sonige ständische Süsteem het dr Aadel bestimmti Rächt, Briwilegie, Pflichte und Verhaltenskodizes.^[3][4][5] Wo die mäiste ständische Süsteem vo demokratische und sozialistische Republike oder konstituzionelle Monarchie abglööst worde si, het dr Aadel in Öiropa si Bedütig zum e groosse Däil verloore.

Die rächtligi und die gsellschaftligi Situazioon vom Aadel si historisch je noch Regioon üsserst underschiidlig gsi: D Standesunderschiid existiere brinzipiell witer (z. B. Vereinigts Köönigriich Groossbritannie und Nordirland), d Standesvorrächt und -pflichte si ufghoobe worde (z. B. Weimarer Republik/Dütschland), dr Aadel isch abgschafft worde (z. B. Östriich), dr Aadel isch dur Verfolgig, Verdriibig, Verhafdig und Mord underdruggt oder usglöscht worde (z. B. Frankriich, Russland, SBZ/DDR).

In Öiropa isch dr Aadel hüte aber au in Gsellschafte, wo nid ständisch si, mänggisch e relativ gschlossen Gsellschaftsschicht mit äigene Umgangswiise und eme differenzierte Standesethos.^[6]

1. ↑ ^{1,0 1,1} Monika Wienfort: Der Adel in der Moderne. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2006, S. 8.
2. ↑ Walter Demel: Die Spezifika des europäischen Adels. Erste Überlegungen zu einem globalhistorischen Thema: "Ständischer Adel" (Memento vom 20. Novämber 2011 im Internet Archive) In: zeitenblicke 9, Nr. 3/2005, 13. Dezämber 2005. Abgrüeft am 26. Mai 2011.
3. ↑ Nithardus: Historiarum libri IV, Lieber IV, 2. In: Bibliotheca Augustana (latein). Projekt vom Ulrich Harsch. Abgrüeft am 26. Mai 2011.
4. ↑ Eike von Repgow: Sachsenspiegel. 3. Buch, Kapitel 45.
5. ↑ Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten vom 5. Februar 1794.
6. ↑ Ijoma Mangold: Eine Klasse für sich. In: Zeit Online/Die Zeit, Nr. 41, 7. Oktober 2010, S. 17 19.