Botsuwana (òrere Republic of Botswana me Uket-chieen̄) ìre ido eyi kpunu Emen-awaji mè ìre okwaan̄ ile, òkup me Afirika agan̄ Osiki. Ijọn̄ ido Botsuwana ìre ola ijọn̄; inu môsobe akọp irek jaaba me efit (70%) me lek ijọn̄ kiban̄ ìkup me Èwê Kalayari. Ido ìtatap ikana ọmọ ìre Afirika Osiki me agan osiki mè agan̄ osiki-mbumura, Namibia me agan̄ ichep-ura mè agan̄ inyọn̄, me Zimbabuwe me agan̄ inyọn̄ mbum-ura. Ogogo Kazungula eyi òsaba mgbidim Okwaan Zambezi, ogbaan̄ ọmọ iriak mèlek ido Zambia.

Ido yi ìkup ekem ekem, otu-ifuk ebi ìluk me emen mêso efie 2.3. Botsuwana ìre ge me lek ebi kè ido ebi ene elukbe ida ibọkọ me emen ichit me linyọn̄ (okike ijọn̄ òkukup îwa igak ebi ìluluk me emen). Inu môsobe akọp mè iba nchọi mè gweregwen me efit (11.6%) me lek ebi ìluk me ido ya eluk me Gaborone òrere ama ibot mè ama ile òmimin ichit me ido ya. Me mgbọ òraraka Botsuwana ìre ge me lek ebi kè ido ìgbọgbọọn̄ ichit me linyọn̄ – GDP kiban̄ îgele iraka akọp dọlà jaaba (US$70) me acha me acha me emen 1960 cha. Akarake mgbọ ya, Botsuwana inwene lek kan ikana itap me etete ido ìkakaan ekem ekem ikpoko, mè inire ge me etete ebi kè ido eyi ugwem mbubek kiban̄ okitibi imin ugwat ugwat ichit me linyọn̄ mgbọ keyi.