Back عمارة خلوية Arabic Zytoarchitektonik German Cytoarchitecture English Citoarquitectura Spanish Cytoarchitectonie French Citoarchitettura Italian Cytoarchitectuur Dutch Cytoarkitektur NB Citoarquitetura Portuguese สถาปัตยกรรมทางเซลล์ Thai
Cytoarchitektonika (ang. cytoarchitectonics, z gr. κύτος = komórka + αρχιτεκτονική = architektura) – nauka zajmująca się organizacją komórek organizmu. Odnosi się przede wszystkim do budowy ośrodkowego układu nerwowego: mózgowia i rdzenia kręgowego. Komplementarna dziedzina badań nad układem włókien mielinowych to mieloarchitektonika (ang. myeloarchitectonics, z gr. μυελός = szpik + αρχιτεκτονική). Pola mieloarchitektoniczne w pewnym stopniu pokrywają się z cytoarchitektonicznymi.
Pierwsze badania cytoarchitektoniczne ludzkiej kory mózgowej prowadził wiedeński psychiatra Theodor Meynert. W 1867 roku opisał różnice histologiczne pomiędzy budową istoty szarej półkul mózgu w zależności od okolicy[1]. Kolejnymi, którzy odkrywali te różnice byli Alfred Walter Campbell, który przedstawił podział kory mózgu na 14 obszarów[2], działający w Kairze australijski neurolog Sir Elliot Smith, autor podziału na 50 pól[3], niemiecki neurolog Korbinian Brodmann, który badając człowieka i naczelne wyróżnił 52 pola (z czego 44 u ludzi, a pozostałe 8 u naczelnych)[4], oraz neurolodzy Constantin von Economo i Georg N. Koskinas, którzy wyszczególnili 107 pól[5][6]. Economo i Koskinas wprowadzili oznaczenia literowe; pierwsze litery nazw pół określały, w obrębie którego płatu mózgu się ono znajduje (F – płat czołowy, P – ciemieniowy, T – skroniowy, O – potyliczny, L – limbiczny, H – hipokamp).
Mieloarchitektoniką zajmował się przede wszystkim Theodor Kaes[7]. Dalsze prace prowadzili Oskar i Cecile Vogtowie, według których wyróżniono około 200 pól mieloarchitektonicznych.
W Polsce cytoarchitektonikę badał głównie Maksymilian Rose, twórca autorskiego podziału opartego na filogenezie mózgowia. W Związku Radzieckim prace na ten temat publikowali Siemion Sarkisow i Iwan Filimonow. Filiminow i współpracownicy uwzględnili zmienności osobnicze, dodali też pola dodatkowe do klasyfikacji Brodmanna, oznaczając je dwiema liczbami (np. 31/4).
Obecnie najczęściej stosowany jest podział Brodmanna[8].
- ↑ Meynert T. Der Bau der Gross-Hirnrinde und seine örtlichen Verschiedenheiten, nebst einem pathologisch–anatomischen Corollarium. J.H. Heuser’sche Verlagsbuchhandlung, Neuwied-Lipsk, 1872.
- ↑ Campbell AW. (1903) Histological studies on cerebral localisation. Proceedings of the Royal Society of London 72: 488-492.
- ↑ Elliot Smith G. A new topographical survey of the human cerebral cortex, being an account of the distribution of the anatomically distinct cortical areas and their relationship to the cerebral sulci. Journal of Anatomy and Physiology (Londyn) 41, 237-254 (1907)
- ↑ Brodmann K. Vergleichende Lokalisationslehre der Grosshirnrinde in ihren Prinzipien dargestellt auf Grund des Zellenbaues. Johann Ambrosius Barth, Leipzig 1909
- ↑ Economo C, Koskinas GN. Die Cytoarchitektonik der Hirnrinde des erwachsenen Menschen. Julius Springer, Wien 1925
- ↑ Economo C, Koskinas GN. Atlas of Cytoarchitectonics of the Adult Human Cerebral Cortex (translated, revised and edited by L.C. Triarhou). Karger, Basel 2008
- ↑ Sammet K. Wilhelminian myelinated fibers-Theodor Kaes, myeloarchitectonics and the asylum Hamburg-Friedrichsberg 1890–1910. „J Hist Neurosci”. 15. 1, s. 56–72, 2006. DOI: 10.1080/09647040500207770. PMID: 16443574.
- ↑ Pearce JM. Brodmann's cortical maps. „Journal of neurology, neurosurgery, and psychiatry”. 2 (76), s. 259, luty 2005. DOI: 10.1136/jnnp.2004.037200. PMID: 15654045.