Gyaman

Gyaman (shuningdek,Jamang,Gyaaman degan atamalar bilan ham ataladi) oʻrta asrlardagi Akan xalqi davlati boʻlib, hozirgi kunda Gana va Bono mintaqasida joylashgan. Gyaman 15-asr oxirida Akanning bir tarmogʻi boʻlgan Bono xalqi tomonidan tashkil etilgan. Keyin bonolar Kulangos, Nafanas, Ligbis va mintaqaning boshqa etnik guruhlarini zabt etishga kirishdilar^[1].

19-asrning oxirida Yevropa mustamlaka maʼmuriyatidan oldin, Gyamanhene nomi bilan tanilgan Gyaman qiroli Amanvida oʻtirdi, qirollikning haqiqiy hokimiyatini toʻrtta viloyat boshligʻi boshqarib turdi. Iqtisodiyot markazi poytaxt Sampa va zamonaviy Kot-d’Ivuardagi Dyula bozor shaharchasi Bondukuda joylashgan. Adinkra belgilari Gyamanlik Bonohene Nana Kvadvo Agyemang Adinkraning qoʻl mehnati va tinimsiz saʼy-harakatlari tufayli yaratilgan va yaratilgan^[2][3].

19-asrda Gyaman Ashanti imperiyasi tomonidan magʻlub etildi. Ashanti imperiyasi inglizlar tomonidan magʻlubiyatga uchragach, oʻz mustaqilligini tikladii. 1888-yilda Gyaman qiroli Agyeman Fransiya bilan himoya shartnomasini imzoladi, ammo fransuzlar qirollikda oʻz lavozimini oʻrnata olmadilar, bu esa uni 1895-yilgi Samori bosqiniga qarshi himoyasiz qoldirdi.

Keyinchalik fransuzlar 1897-yilda Gyamanning gʻarbiy hududlarini Fransiya Gʻarbiy Afrikasiga qoʻshib, Samorini quvib chiqarishdi.^[4][1]

1. ↑ ^{1,0 1,1} "The impact of Colonial rule on the Gyaman State" written by J. K. Agyemang, A. E. Ofosu Mensah & E. Y. Gyamerah
2. ↑ „Adinkra Symbols | African Themed Weddings | African Wedding Ceremonies | African Wedding Traditions“ (en-US). 2020-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 8-iyun.
3. ↑ Boateng, Boatema. The Copyright Thing Doesn't Work Here: Adinkra and Kente Cloth and Intellectual Property in Ghana (en). U of Minnesota Press, 2011. ISBN 978-0-8166-7002-4. 
4. ↑ A Profile of Bono Kyempem (Essays on the Archaeology, History, Language and Politics of the Brong Peoples of Ghana), Edited with Introduction by Kwame Arhin. Senior Research Fellow, Institute o f African Studies, University of Ghana, Legon.