Iridiu

Osmiu ← Iridiu → Platín
77 Ir
Tabla completa • Tabla enantada
Blancu platiáu
Información xeneral
Nome, símbolu, númberu	Iridiu, Ir, 77
Serie química	Metales de transición
Grupu, periodu, bloque	9, 6, d
Masa atómica	192,217 u
Configuración electrónica	[Xe] 4f14 5d⁷ 6s²
Electrones per nivel	2, 8, 18, 32, 15, 2
Propiedaes atómiques
Electronegatividá	2,20 (Pauling)
Radiu atómicu (calc)	136 pm (Radiu de Bohr)
Radiu covalente	141±6 pm
Estáu(aos) d'oxidación	−3,−1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6
Propiedaes físiques
Densidá	22 560[1] kg/m³
Puntu de fusión	2739 K (2466 °C)
Puntu de bullidura	4701 K (4428 °C)
Entalpía de vaporización	563 kJ/mol
Entalpía de fusión	41,12 kJ/mol
Varios
Estructura cristalina	Cúbica centrada nes cares tao = sólidu
Nᵘ CAS	7439-88-5
Conductividá térmica	147 W/(m·K)
Módulu elásticu	528 GPa
Velocidá del soníu	4825 m/s a 293,15 K (20 °C)
Isótopos más estables
Artículu principal: Isótopos del iridiu
iso AN Periodu MD Ed PD MeV 188Ir 1,73 d 1,64 188Os 189Ir 13,2 d 0,532 189Os 190Ir 11,8 d 2,000 190Os 191Ir Estable con 114 neutrones 192Ir 73,827 d 1,460 1,046 192Pt 192Os 192m2Ir 241 a 0,161 192Ir 193Ir Estable con 116 neutrones 193mIr 10,5 d 0,080 193Ir 194Ir 19,3 h 2,247 194Pt 194m2Ir 171 d ? 194Ir
Valores nel SI y condiciones normales de presión y temperatura, sacante que se diga lo contrario.
[editar datos en Wikidata]

L'iridiu^[2] ye un elementu químicu de númberu atómicu 77 que s'asitia nel grupu 9 de la tabla periódica. El so símbolu ye Ir. Trátase d'un metal de transición, del grupu del platín, duru, fráxil, pesáu, de color blancu platiáu. Ye'l segundu elementu más trupu (dempués del osmiu) y ye l'elementu más resistente a la escomiu, inclusive a temperatures tan altes como 2000 °C. Solo dalgunos halóxenos y sales fundíes son corroyentes pal iridiu en estáu sólidu, l'iridiu en polvu ye muncho más reactivu y puede aportar a inflamable.^[3]

Foi afayáu en 1803 ente les impureces insolubles del platín natural. Smithson Tennant, el primer descubridor, llamó al metal iridiu n'honor a la diosa Iris, la personificación del arcoíris, por cuenta de los diversos y llamativos colores de los sos sales. L'iridiu ye unu de los elementos más raros na corteza terrestre, con una estracción y consumu añal de tan solu trés tonelaes. El ¹⁹¹Ir y el ¹⁹³Ir son los dos isótopos naturales del iridiu y tamién los sos únicos isótopos estables, el ¹⁹³Ir ye'l más abondosu de los dos.^[4]

Los compuestos d'iridiu más importantes son los sales y ácidos que forma xunto col cloru, anque l'iridiu tamién forma una serie de compuestos organometálicos utilizaos na catálisis industrial y n'investigación. L'iridiu metálicu ye usáu cuando se precisa alta resistencia al escomiu a altes temperatures,^[4] como nes buxíes de gama alta,^[4] crisoles pa la recristalización de los semiconductores a altes temperatures, y los electrodos^[4] pa la producción de cloru por aciu el procesu de cloru-álcali. Los radioisótopos d'iridiu usar en dalgunos xeneradores de radioisótopos.

La bayura inusual d'iridiu na capa de magre na llende xeolóxica K-T dio llugar a la hipótesis d'Álvarez^[5][6] del impautu d'un oxetu supermasivo estraterrestre'l cual sería la causa de la estinción de los dinosaurios y munches otres especies hai 65 millones d'años.^[7] L'iridiu alcuéntrase en meteoritos nuna bayura bien de más alta que na corteza terrestre.^[6] Créese que la cantidá total d'iridiu nel planeta Tierra ye enforma mayor que la reparada nes roques de la corteza, pero como con otros metales del grupu del platín, l'alta densidá y l'enclín d'iridiu pa xunise col fierro,osmiu y el níquel, causa que la mayoría del iridiu baxara debaxo de la corteza, pasando esti metal a formar parte del so nucleu cuando'l planeta entá yera nuevu ya inda taba n'estáu fundíu.^[8]

L'iridiu tamién s'emplega n'aleaciones d'alta resistencia que pueden soportar altes temperatures.^[4] Ye un elementu pocu abondosu y alcuéntrase na naturaleza n'aleaciones con platín y osmiu.^[4] Emplegar en contactos llétricos, aparatos que trabayen a altes temperatures, y como axente endurecedor del platín.^[4][3]

1. ↑ J. W. Arblaster: Densities of Osmium and Iridium, in: Platinum Metals Review, 1989, 33, 1, S. 14–16; Volltext Archiváu 2012-02-07 en Wayback Machine.
2. ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: iridiu
3. ↑ ^{3,0 3,1} Metales: Propiedaes químiques y toxicidá, Iridiu, revisáu'l 3 de setiembre de 2011
4. ↑ ^{4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6} Iridium, revisáu'l 3 de setiembre de 2011 (n'inglés)
5. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Alvarez
6. ↑ ^{6,0 6,1} Iridiu y nos meteoritos, revisáu'l 3 de setiembre de 2011
7. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes natgeo.es
8. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes ullmann-pt