Israel

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Estau d'Israel מדינת ישראל دولة إسرائيل
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: No'n tien
Himno nacional: Hatikvah
Capital  • Población  • Coordenatas	Cherusalem[1] 704.900 (2004) 31°47' N 35°13' E
Mayor ciudat	Cherusalem
Idiomas oficials	Hebreu, arabe
Forma de gubierno President Primer ministro	Republica parlamentaria Isaac Herzog (יצחק הרצוג) Benjamin Netanyahu (בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ)
Independencia  • Calendata	D'o Reino Uniu 14 de mayo de 1948
Superficie  • Total  • % augua Mugas Costas	Posición 153º 20.770[2] km² 2 1.017 km[2] 273 km[2]
Población  • Total  • Densidat	Posición 97º 8.502.900 (2016)[3] 387,63 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2010)  • PIB per capita	Posición 46º US$ 218.490 millons[4] US$ 29.404[5]
Moneda	Nuevo sheqel (₪, ILS)
Chentilicio	Israelín/a[6] u israelita[6]
Zona horaria  • en Verano	EET (UTC+2) EEST (UTC+3)
Dominio d'Internet	.il
Codigo telefonico	+972
Prefixo radiofonico	4XA-4XZ, 4ZA-4ZZ
Codigo ISO	376 / ISR / IL
Miembro de: [2] ONU; Unesco; OMC; FICR; FMI; OEA (observador); OSCE; OMS entre atros.
¹Tel Aviv ye a capital d'Israel reconoixida internacionalment, pero seguntes o gubierno israelín, Costa Rica y El Salvador a capital ye Cherusalem.

O Estau d'Israel (en hebreu יִשְרָאֵל‎, Yisra'el, en arabe إسرائيل, Isrā'īl, oficialment Estau d'Israel, מְדִינַת יִשְרָאֵל, Medinat Yisra'el; en arabe: دَوْلَةْ إِسْرَائِيل, Dawlat Isrā'īl), ye un país d'Asia que situau a o canto d'a mar Mediterrania, en a zona conoixida como Orient Meyo. Dende a suya creyación en 1948 por a Organización d'as Nacions Unidas, l'estau d'Israel s'autodefine como l'estau d'os pueblo chodigo y como hereu d'o reino d'Israel de que en charra a Biblia, amás de como hereu d'o reino de Chudea.

Muga a lo norte con o Liban y Siria, a l'este con Chordania y Cischordania, a l'ueste con a mar Mediterrania y a lo sud con o golfo d'Aqaba (Mar Roya) y Echipto. Amás, tien costas en a mar Muerta y tamién en a mar de Galilea, que son en realidat dos lacos interiors.

A suya población ye de 8.502.900 habitants (2016)^[3] en una superficie de 20.770 km²,^[2] con una densidat de población de 387,63 hab/km².

O país ye independient dende o 14 de mayo de 1948, y declara tener como a suya capital a ciudat de Cherusalem,^[1] feito no reconoixito por a comunidat internacional, que considera que a capital d'Israel ye a ciudat de Tel Aviv, que ye tamién a mayor ciudat (encara que en sería Cherusalem seguntes as afirmacions israelianas) y o centro financiero d'o país. Israel ye miembro d'a Organización d'as Nacions Unidas.

Cuan o país proclamó a suya independencia (d'antis mas feba parte d'o Mandato britanico de Palestina), prencipió una guerra con a población arabe (os palestins) y con os países arabes mugants, que no acceptaban pas a partición de Palestina establida por a ONU entre arabes y chodigos. En a Guerra Arabe-israelina de 1948 y en as guerras posteriors, Israel ocupó territorios que perteneixeban, seguntes os plans de partición establitos por a Organización d'as Nacions Unidas, a os palestins, u mesmo a países mugants, como ye o caso d'o Golán, un territorio que fa parte de Siria y que Israel diz que fa parte d'o suyo territorio. En l'actualidat, Israel controla os territorios de Cischordania, Gaza y o Golán. O conflicto israelo-palestinián ye uno d'os prencipals problemas d'Israel.

Encara que a mayor parte d'os ciudadans israelins practican o chudaísmo, tamién i viven comunidaz musulmanas, cristianas, drusas y samaritanas. O país ye o solo país d'o mundo a on o chudaísmo ye a relichión d'a mayor parti d'a población, estndo a relichión d'alto u baixo o 80% d'a poblacón israelina. Israel tien dos luengas oficials, l'hebreu y l'arabe.

Politicament, Israel s'articula como una democracia parlamentaria en un rechimen de gubierno republicano, en o cual bi ha un president con funcions mas que mas representativas y un primer ministro qui, como s'escayece en os rechimens parlamentarios, controla l'acción de gubierno y responde debant d'o Parlamento. Antiparte, o poder chudicial ye exercito por a Cort Suprema d'Israel, que ye a mas alta instancia chudicial d'o país y tien a función d'o control de constitucionalidat d'as leis y tamién d'o control churisdiccional d'as decisions d'opoder executivo.

A economía d'Israel ye a economía mas desembolicada d'a suya redolada, estando a 41^ena economía mundial, estando o suyo producto interior bruto per capita uno d'os mas elevaus d'a suya redolada. En 2010 o país s'integró en a OCDE.

1. ↑ ^{1,0 1,1} (es) Jerusalem - la Capital de Israel
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3 2,4} The World Factbook - Geography: Israel -
3. ↑ ^{3,0 3,1} Central Bureau of Statistics - Main Indicators - Latest Data - Updated to 30/03/2011
4. ↑ (en) International Monetary Fund - Report for Selected Countries and Subjects.
5. ↑ (en) International Monetary Fund - Report for Selected Countries and Subjects.
6. ↑ ^{6,0 6,1} (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.