Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
A malaria (de l'italianomal aria -mal aire-) u paludismo[1] (provenient d'o latínpalus -pantano-) ye una malautía infecciosa de caracter febril producida por o parasitoPlasmodium que se transmite por picadura de mosquito a ormino d'a fembra d'o mosquito Anopheles. As especies reconoixitas como causants d'a malautía són P. falciparum ye a especie mas patochena y responsable d'os casos mortals, (prevoca alto u baixo lo 80% d'os casos y alto u baixo lo 90% d'as muertes) y P. vivax, amás de P. ovale (ista no mata pero puet prevocar recayitas a los 4 u 5 anyos dimpués d'a primera infección), P. malariae (ista las puet prevocar en os 20 anyos posteriors), P. knowesli y P. semiovale pueden causar tamién malaria. O vector d'a malaria humana ye a fembra d'o mosquito Anopheles; os masclos no pican ya que s'alimentan de vechetals.
O solo caso de contachio dreito entre humans ye o d'una muller embarazata que transmite a infección vía trasplacentaria a lo feto.
Os sintomas son muit variatos, prencipia con fiebre entre os 8 y 30 días posteriors a la infección y puet estar acompanyata, u no, de dolor (de capeza u musculars), diarrea y tos.
En rechions a on que a malaria ye altament endemica, as personas son tan a sobén infectatas que desembolican a "immunidat adquiesta", ye decir que son portadors alto u baixo asintomaticos d'o parasito.
Ista malautía ye a primera causa de malautías debilitants y ye a primera en importancia entre istas, con mas de 200 millons de casos cada anyo en tot o mundo.
A primera vacuna meyanament desembolicata estió por o dotor Manuel Elkin Patarroyo, medico colombiano, encara que no conta con una efectividat suficient.
