Nauarch

Nauarch, nauarchos (gr. ναύαρχος náuarchos, od ναῦς naus – statek i ἄρχω archo – jestem na czele, kieruję; łac. nauarchus), spol. nawarcha – w marynarkach okresu starożytności stanowisko dowódcze o zróżnicowanym znaczeniu.

W Sparcie terminem tym określano naczelnika floty pełniącego tę funkcję oficjalnie jako zastępca króla (archagetas, archagos^[1])^[2]; natomiast jego zastępcą był epistoleus^[3]. Spartański nauarcha wybierany corocznie od ok. 430 p.n.e., obejmował swój urząd jesienią i w działalności praktycznej nie podlegał żadnemu z dwóch dziedzicznych królów^[4].

W państwie ateńskim nazywani tak byli jedynie dowódcy (kapitanowie) tzw. statków państwowych, do których należały „Salamina”, „Paralos” i „Ammonis”. Z kolei mianowany przez dowodzącego flotą stratega dowódca ateńskiego okrętu wojennego (triery) nosił nazwę trierachy (τριήραρχος triērarchos). We flocie Aleksandra Wielkiego nauarchą był dowódca (kapitan) każdego okrętu wojennego^[3], nazwą tą jednak obejmowano również dowódców eskadr okrętów oraz całej floty. W państwach hellenistycznych (Lagidów, Seleucydów, Antygonidów i Attalidów) nauarchos najwyższej rangi nie był urzędem stałym. Na Rodos miał szczególnie szerokie uprawnienia: wybrany na głównodowodzącego wojennej floty mógł w razie potrzeby jako pełnomocny poseł nawet zawierać wiążące międzypaństwowe układy^[4]. Ogólnie jednak w świecie greckim mianem tym zwyczajowo określano kapitanów każdej jednostki wojennej^[5].

We flocie cesarstwa rzymskiego każdy z kapitanów okrętu (trierarchus) podlegał nauarchusowi jako dowódcy eskadry bądź flotylli^[5], który mógł być jeszcze awansowany do rangi pierwszego nauarcha (nauarchus princeps). W III wieku zastąpiono go jednak nowo utworzoną rangą trybuna floty (tribunus classis), jako pełniącego obowiązki dowódcy flotylli, natomiast nazwa nauarcha przeszła na kapitana okrętu wojennego^[4].