Quantengravitation

D Kwantegrawitazioon isch e füsikalischi Theorii, wo zurzit immer no im Entwiggligsstadium isch. Si söll d Kwantefüsik und die allgemäini Relatiwidäätstheorii, also die bäide groosse füsikalische Theorie vom 20. Joorhundert veräinige. Wääred die allgemäini Relatiwidäätstheorii nume äini vo de vier Elementarchreft vom Universum beschribt, nämlig d Grawitazioon, behandlet d Kwantetheorii die anderen drei Elementarchreft (elektromagnetischi Wäggselwirkig, schwachi Wäggselwirkig und starki Wäggselwirkig). Die bäide Theorie überschniide sich, und wäge däm, aber au wäge de wüsseschaftsfilosofische Konsekwänze, isch e veräinti Theorie wünschenswärt.

Generell beschribt die allgemäini Relatiwidäätstheorii, wie s Universum im Groosse ufbaut isch und wird bi groosse Masse und Beschlüünigunge aagwändet. D Kwantetheorii hingege beschribt d Wäggselwirkig zwüsche chlinste Däili in chliine Ruumgebiet. Zwar isch d Grawitazioon die schwechsti vo de Elementarchreft, si bestimmt aber s Wältbild vo dr Füsik: Si isch die äinzigi vo de vier Elementarchreft, wo, sovil mä hüte wäiss, nume aaziet, wil s nume äi Grawitazioonslaadig (d Masse) git, und sich dorum entgegegsetzti Laadige nit gegesitig chönne ufhebe. Die schwachi und die starki Wäggselwirkig hingege si usschliesslig für mikroskopischi Prozäss vo Bedütig. Die elektromagnetischi Wäggselwirkig het mikroskopischi wie au makroskopischi Bedütig: im Fall vom interstellare Plasma oder de Magnetfälder vo zum Bischbil dr Sunne und dr Ärde erräicht si au kosmischi Maassstääb.

Es git Extreemfäll, wo sich die bäide Theorie überschniide:

Dr Urknall isch für s Modäll vo dr allgemäine Relatiwidäätstheori e Brobleem, wil do d Chrümmig vo dr Ruumzit unändlig wird (sog. Singularidäät), und eso wärde d Gsetz vo dr allgemäine Relatiwid#ätstheorii usser Chraft gsetzt, und d Dichdi und d Tämpratur näme extremi Wärt aa.
Bi schwarze Löcher, wo mit iirer enorme Masse und iirer munzige Gröössi d Ruumzit ebefalls bis zur Singularidäät chrümme.

Es git Füsiker, wo hoffe, ass bi dr Formulierig vo dr veräinte Theorii käini formal unändlige Terme me vorchömme, und mä d Extremfäll denn cha berächne, wo alli Elementarchreft gliich müesse berücksichtigt wärde. D Kwantegrawitazioon gältet au as e mööglige Kandidat für e TOE (Theory Of Everything).

Bis jetz het mä aber no kä Wääg gfunde, wie mä d Grawitazioon cha Däil vom Kwantemodäll mache. Das chunnt drvo, ass alli Chreft in Elementarporzioone, d Kwante, ufdäilt wärde. D Chreft, wo mä eso ufdäilt het cha mä in dr Kwantetheorii und nume dört exakt berächne und erklääre. D Grawitazioon cha mä aber nid eso äifach in Kwante iidäile, und so wärde hüte Theorie ufgstellt, wo das sölle mööglig mache.

Äi Aawärter für d Kwantegrawitazioon isch d Stringtheorii, wo alli Elementardäili din dur äidimensionali Strings representiert wärde. Allerdings cha mä die Theorii, sovil mä hüte wäiss, nume im e 10-, 11- oder 26-dimensionale Universum formuliere.

En Alternative isch d Schläifekwantegrawitazioon (au Loop-Quantengravitation LQG), wo din au dr Ruum und d Zit quantlet si.

Usser dene bäide Theorie git s non e hufe anderi Erklärigsmodäll.