Lingaz rumanc

Articul per Ladin Gherdëina

Rumanc
romontsch, rumantsch, rumauntsch, rumàntsch
Da sainsom a man ciancia a japé a man drëta: Test scrit per Sutsilvan sun na cësa a Andeer, Cësa cun test per Sursilvan a Sagogn, Tofla scrita tl Rumantsch Grischun tl Parch Naziunel de la Svizra, Sgraffito Vallader a Guarda.
Pronunzia	[ʁoˈmɔntʃ] (scota su), [rʊˈmantʃ] (scota su), [rʊˈmɛntʃ] (scota su), [rʊˈmaʊ̯ntʃ], [rəˈmœntʃ]
Stat	Svizra
Raion	Grijons
Etnia	Rumanc
Rujeneda de l'oma	Rujeneda prinzipela: 40 074 (2019)[1] Rejona regularmënter: 60 000 (2000)[2]
Familia de rujenedes	Lingac indoeuropeics lingac italics lingac latin-falischs Lingac romanc lingac italo-uzidentei lingac romans uzidentei lingac gallo-romans lingac retoromans o lingac gallo-retics[3] Rumanc
Formes standardisedes	Sursilvan Vallader Putèr Surmiran Sutsilvan Rumantsch Grischun
Dialec	Sursilvan Tuatschin Vallader Jauer Putèr Surmiran Sutsilvan
Sistem de scritura	Latin
Status ufiziel
Rujeneda ufiziela te	Svizra
Codesc de rujeneda
ISO 639-1	rm
ISO 639-2	roh
ISO 639-3	roh
Glottolog	roma1326
Linguasphere	51-AAA-k[4]
IETF	rm[5]
I raions de la Svizra ulache l vën tradizionalmënter rujenà rumanc
L rumanc ie tlasificà coche "Definitely Endangered" dala UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
Chësc articul à simboi fonetics dl AFI. Zënza l drë rendering pudëssl vester che te vëighes mé ponc de domanda, scatules o autri simboi mpede i carateresc Unicode. Per mparé de plu sun i simboi dl AFI, cëla Aiuto:IPA.

L rumanc (Sursilvan: romontsch [ʁoˈmɔntʃ] (scota su); Vallader, Surmiran y Rumantsch Grischun: rumantsch [rʊˈmantʃ] (scota su); Putèr: rumauntsch [rʊˈmɛntʃ] (scota su); Sutsilvan: rumàntsch [rʊˈmantʃ], [rʊˈmaʊ̯ntʃ], [rəˈmœntʃ]; Jauer: [rʊˈmaʊ̯ntʃ]) ie n lingaz retoroman rujenà ti Grijons te la Svizra.

La tradizion scrita dl rumanc mët man tl 16eisem secul; la sburla prinzipala vegn da la Reforma (y da la Contrareforma) y da la intenziun perchel da ti fé avei a la jent na letura de utl moral te sie lingaz.

L'om politich dla Engiadina Auta Gian Travers à scrit l prum document rumanc che an conesc: l'ann 1527 àl adorè l lingaz dla oma per n scrit de defenura politica vegnuda publicheda te forma de manoscrit. Les prumes publicazions stampedes per rumanc é vegnudes fora dl 1552: N catechism y n abezé per l'Engiadina Auta. L'autur é Iachiam Bifrun, notar a Samedan. Puec agn plu tert (1560) àl fat la traduzion dl Nuef Testament (idiom puter). L lingaz é strument per la religion.

N gran suzes à abù dantadut does publicazions: "Il vêr sulaz da pievel giuven" (La dreta aorela curta per jent joena, 1611), che é vegnù publiché ciamò 12 iadesc per rumanc, 11 iadesc per todesch y 7 iadesc por talian. Gran reson à ence abù la "Consolaziun dell'olma devoziusa" (Consolazion dl'alma dota, 1690), n liber de orazion catolich con cianties che vegn en pert ciantedes ence encuei ciamò. L liber é vegnù publiché 11 iadesc enchin a tl 1945.

Tres l'adoranza religiousa romagn i idioms rumanc amarscés da la desvalivanza de confescion, ruvé a n lingaz scrit unifiché n'é die a la longia nia poscibel.

• 
• 
  1860
• 
  2000