Foneem

In menslike taal is 'n foneem die kleinste onderskeibare strukturele eenheid wat betekenis oor dra.^[1] Foneme is nie die fisiese segmente self nie, maar, in teoretiese terme, kognitiewe abstraksies daarvan.

'n Voorbeeld van 'n foneem is die /t/ klank in die woorde top, stand, water, en kat. (In transkripsie, word foneme soos hier tussen skuinsstrepe geskryf.) Hierdie voorbeelde van /t/ word as dieselfde klank beskou al word hulle in elkeen van die woorde effens anders uitgespreek, al is die verskille moontlik nie onderskeibaar selfs vir eerste taal sprekers nie. Foneme kan dus verskeie herkenbaar verskillende spraakklanke,, genaamd fone, omvat. In die voorbeeld word die /t/ in top geaspireer, [tʰ], terwyl die /t/ in stand nie geaspireer word nie, [t] (In transkripsie word spraakklanke wat nie foneme is nie in hakkies geskryf). In baie tale soos Koreaans en Spaans is hierdie fone verskillende foneme: Byvoorbeeld, /tal/ is "maan" in Koreaans, terwyl /tʰata/ is "om te brand". In Spaans is daar geen geaspireerde [tʰ], maar die foon in Amerikaanse Englels writer is soortgelyk aan die Spaanse r /ɾ/ in kontras met die Spaanse /t/.

Fone wat tot dieselfde foneem behoort soos [t] en [tʰ] vir die Afrikaanse /t/, word allofone genoem. 'n algemene toets om te bepaal of twee fone allofone of aparte foneme is berus daarop om minimale pare te vind: woorde wat slegs ten opsigte van die fone onder beskouing verskil. Byvoorbeeld, die woorde top en dop illustreer dat [t] en [d] verskillende foneme is in Afrikaans, terwyl die gebrek aan kontras (/tʰata/ word byvoorbeeld as [tʰada] uitgespreek) aandui dat dit in die taal allofone van 'n foneem /t/ is.

In gebare tale word die basiese elemente van gebare en plek cheremes (of cheiremes) genoem, maar algemene gebruik het dit verander na foneem. Toonfoneme word soms toneme genoem en tydfoneme chroneme.

Sommige taalkundiges (soos Roman Jakobson) beskou foneme as verder afbreekbaar in eienskappe, sulke eienskappe verteenwoordig volgens die teorieë die ware minimale boublokke van taal. Eienskappe oorvleuel mekaar in tyd, soos wat suprasegmentale foneme in gesproke taal en talle foneme in gebare taal ook doen.

1. ↑ SIL International, Glossary of linguistic terms, What is a clitic? (Grammar) Geargiveer 10 Mei 2004 op Wayback Machine, besoek op 30 Maart 2008