Parlamentar rejim

Təmsili demokratiyalar içərisində Parlamentar rejimin təməl xüsusiyyətlərini bu şəkildə yekunlaşdırmaq mümkündür:

• Parlamentar rejimdə qanunuma və icra etmə orqanları hüquqi cəhətdən bir-birindən müstəqildir, ancaq aralarında bir sıra əməkdaşlıq və qarşılıqlı təsir mexanizmləri vardır.
• Bu rejimdə icra etmə iki-başlıdır. Dövlət başçısı, icra etmənin məsuliyyətsiz başını meydana gətirər. İcra etmənin məsul orqanının başında isə baş nazir ol/tapılar. Baş nazirin parlamentar olması şərti var; buna qarşı nazirlərin parlamentar olması şərti axtarılmamaqdadır.
• Dövlət başçısının siyasi baxımdan məsuliyyəti yoxdur.
• Nazirlər kabinetinin parlamentə qarşı məsuliyyəti var
• Dövlət başçısı hökumət etməz.
• Dövlət başçısının uzlaşdırıcı və xəbərdarlıqçı bir rolu var.
• İcra etmənin digər başını meydana gətirən Nazirlər kabineti, qanunuma orqanına qarşı məsuldur.
• Parlamentar sistemlərdə əksəriyyət qanunu ümumiyyətlə əsasdır. Məclisdə əksəriyyəti təmin edən partiya hökumət edər və bu partiyanın başçısı baş nazir olar.
• Hökumət qanunuma orqanına qarşı məsuldur.
• Parlamentar sistem tək məclisli ya da iki məclisli ola bilər.
• Parlamentar sistemdə qanunuma və icra etmə arasındakı əlaqə, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təsir etmə mexanizminə söykən/dözər.
• Qanunuma, icra etməyi müxtəlif yollarla nəzarət edər və qarovul altında saxlayar. Məclisə etibarsızlıq onu verərək hökuməti sala bilər. Məclis etibarsızlıq onu verərək hökuməti sala bilər. Buna qarşılıq, icra etmə də məclisi ləğv etmə imkanına sahib var. Fesih səlahiyyəti, parlamentar sistemdə, sabitliyin təmin edilməsində əhəmiyyətli yeri olan bir təşkilatdır.

Yuxarıda yekunlaşdırdığımız xüsusiyyətlərə sahib parlamentar rejim hələ də müxtəlif ölkələrdə tətbiq imkanı tapmaqdadır. Parlamentar rejimin doğulduğu və hələ də tətbiq olunduğu tipik nümunə İngiltərədir. İngiltərədəki parlamentar rejimə "westminster modeli" adı da verilməkdədir.

İngiltərədə tətbiq olunan bu modeldə qanunuma əryi xalqın nümayəndələrinin meydana gətirdiyi qanunuma orqanında bədən tapar. Bu ərk başqa heç bir təşkilat tərəfindən paylaşılamaz. Üstəlik, sərbəst və haqq tərəfindən seçkilərlə nümayəndəlikləri qeydiyyat olunmuş olan millət vəkilləri xalq adına siyasi qərar alma səlahiyyətinə qanuni olaraq sahib olan tək heyətdir. Çünki, suveren olan iradəni təmsil səlahiyyəti qanuni olaraq qeydiyyat edilmiş olanlar onlardır. Xalq (seçicilər) bu gücü onlara seçildikləri qanuni müddət boyunca istifadə etmək üzrə aşırt və təslim etdiyini seçki əməliyyatıyla qeydiyyat etmişdir. Bu səbəbdən, xalqın (seçicinin) nümayəndəsi mövqeyində olan parlament (tətbiqdə alt-məclis mövqesindəki Avam Kamerası üzvləri) hər cür mövzuda meţru nüfuza söykənən qərar alma səlahiyyətinə sahibdirlər. Onlar, ancaq seçki dövründə xalqa/halqa siyasi qərarları səbəbindən hesab verərlər. Xalq (seçici) bunları təsdiqləmirsə, onlara səs verməmək surətiylə seçimini ifadə edər. Bu qərarların qaldırılması və ya yerinə yeni qərarların alınması bir dövr sonra seçiləcək olan nümayəndələrin vəzifəsidir. Bu tətbiqdə xalqın siyasi sistemin rəhbərliyinə birbaşa bir təsiri yoxdur; xalq qərarları ancaq bilvasitə olaraq təsirlər/təsir edər. İngiltərədəki parlamentar rejim tətbiqində diqqəti çəkən başlıca xüsusiyyətləri də sıralamaqda fayda var:

• Qanunuma orqanı iki məclisli olub alt məclis siyasi suverenliyin istifadəçisi vəziyyətindədir.
• Partiya hökuməti əsasdır; və icra etmə gücünü istifadə edən baş nazir və nazirlər kabineti, eyni zamanda yasamayla qaynaşmışdır və onu təsiri altında məbləğ.
• Bu rejim iki partiyalı bir partiya sisteminə söykənən olaraq işlə/çalışar.
• Sağ-sol ayrımı ictimai sinif əsasına söykənən tək bir ölçüdən ibarət bir sadəlik ehtiva edər.
• Seçki sistemi dar bölgə və əksəriyyət əsasına görə təşkil edilmişdir.
• Mərkəzi və unitar bir rəhbərlik sistemi suverendir. Yazılı olmayan, hətta bəzi mütəfəkkirlərə görə mövcud olmayan, bir konstitusiyaya görə, tamamilə qanunuma suverenliyinə və münhasıran təmsili olan bir demokratiya anlayışına görə rəhbərlik Westminster sisteminin əsaslarını ehtiva edər.