Iran

Ovaj članak koristi jednostavne linkove za reference. Zamijenite ih punim citatima da biste spriječili stvaranje mrtvih linkova. Možete koristiti odgovarajuće šablone za citiranje ili alatku reFill.

Islamska Republika Iran جمهوری اسلامی ايران Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān
Zastava Grb
Himna: "Soroud-e Melli-e Jomhouri-e Eslami-e Iran"
Položaj Irana
Glavni grad		Teheran
Službeni jezik		perzijski
Državno uređenje
• Vrhovni vođa		Ali Khamenei
• Predsjednik		Masoud Pezeshkian
Zakonodavstvo
Nezavisnost		1. april 1979.
Površina
• Ukupno		1.648.195 km2 (18.)
• Vode (%)		0,7
Stanovništvo
• Ukupno		77.176.930 (procjena)[1] (17.)
• Gustoća		42/km2
Valuta		iranski rial
Vremenska zona		UTC +3:30
Pozivni broj		+98
Internetska domena		.ir

Iran (perzijski: ايران, trans. Īrān), službeno Islamska Republika Iran, također poznat i kao Perzija,^[2] suverena je država u Jugozapadnoj Aziji.^[3][4][5] Na zapadu graniči s Irakom (Kurdistan) i Turskom, na sjeveru s Armenijom, Azerbejdžanom i Turkmenistanom i na istoku s Afganistanom i Pakistanom. Osim toga, na sjeveru izlazi na Kaspijsko jezero, a na jugu na Perzijski i Omanski zaliv, dijelove Indijskog okeana. S površinom od 1.648.195 km², Iran je druga najveća država Bliskog istoka i 18. država po površini na svijetu, dok je sa nešto više od 77 miliona stanovnika 17. najmnogoljudnija država svijeta.^[6][7] Položaj Irana je od izuzetne geostrateške važnosti zbog centralnog položaja unutar Evroazije i zapadne Azije kao i zbog Hormuškog tjesnaca koji se nalazi na jugu države.

Iran je dom nekih od najstarijih civilizacija na svijetu^[8][9] kao što su Proto-Elamitsko i Elamitsko kraljevstvo nastala u periodu između 3200. i 2800. godine p. n. e. Prvi koji su ujedinili područja koja se nalaze na prostoru današnjeg Irana bili su iranski Medijci u 7. vijeku p.n.e, a teritorijalni vrhunac dostignut je u 6. vijeku p.n.e. kada je Kir Veliki osnovao Ahemenidsko Carstvo, koje je postalo jedno od najvećih carstava u historiji i prvu svjetsku velesilu. Carstvo je pripalo Aleksandru Velikom u 4. vijeku p.n.e i bilo je podijeljeno na nekoliko helenističkih država. Iranska pobuna uspostavila je Partsko carstvo u 3. vijeku p.n.e, koje je u trećem vijeku naslijedilo Sasanidsko Carstvo, velika svjetska sila a koje će potrajati sljedećih 4 stoljeća. Pojavom islama na Arabijskom polustrvu, muslimani su osvojili carstvo u 7. vijeku, što je dovelo do islamizacije Irana, a ono je kasnije postalo glavno središte islamske kulture i učenja, sa svojom prepoznatljivom umjetnošću, književnošću, filozofijom i arhitekturom koja se širila muslimanskim svijetom i šire tokom zlatnog doba islama. Tokom sljedeća dva stoljećaformirano je niz domaćih muslimanskih dinastija prije nego što su Seldžuci i Mongoli osvojili regiju. U 15. vijeku, domaći Safavidi ponovno su uspostavili jedinstvenu iransku državu i nacionalni identitet, prelaskom iranskog stanovništva na šiitski islam predstavljajući prekretnicu u iranskoj i muslimanskoj historiji.

U Iranu prevladava planinski reljef, posebno u zapadnom dijelu u kojem živi većina stanovništva (planinski lanci Zagros i Elbrus s najvišom tačkom Irana, 5607 m visokim Damavandom). Uz Perzijski zaliv reljef je nizinski, a na istoku prevladavaju slabo naseljene ravne pustinje s povremenim slanim jezerima.

Islam je državna i najzastupljenija religija. Velika većina muslimana su šiiti. Stanovništvo uglavnom govori iranskim jezicima, među kojima se ističe perzijski kojim govori nešto više od polovine stanovništva. Na sjeverozapadu zemlje živi velika azerbejdžanska zajednica (oko 17 mil., više nego u susjednom Azerbejdžanu).

Nakon islamske revolucije 1979. Iran je postao republika, ali uz izabrani parlament i predsjednika, odlučujuću riječ u mnogim pitanjima i pravo veta na većinu odluka imaju vjerske vođe na čelu s vrhovnim vođom (ovu funkciju je do svoje smrti 1989. obavljao Ajatolah Homeini).

Iranska ekonomija se temelji na proizvodnji nafte i poljoprivrede. Iran je četvrti po veličini izvoznik nafte i ima 10% poznatih svjetskih rezervi. Industrijska proizvodnja zaostaje po produktivnosti za zemljama usporedivog BDP-a.

S obzirom na bogatu historiju, Iran posjeduje bogato kulturno nasljeđe koje se dijelom ogleda u činjenici da na teritoriji Irana postoji 21 mjesto sa UNESCO-ove Svjetske baštine, po čemu je Iran treća država u Aziji i 11. u svijetu.^[10]

Iran je multikulturalna zemlja koja se sastoji od brojnih etničkih i jezičkih grupa, a najbrojniji su Persijci (61%), Azeri (16%), Kurdi (10%) i Luri (6%).^[11]

Glavni i najveći grad je Teheran, koji je sa oko 8,7 miliona stanovnika u gradu i oko 15 miliona u metropolitanskom području drugi najmnogoljudniji grad Bliskog istoka (poslije Kaira) i 24. najmnogoljudnije metropolitansko područje na svijetu.^[12]

1. ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 30. 3. 2014. Pristupljeno 13. 3. 2014.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
2. ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 13. 3. 2017. Pristupljeno 18. 5. 2015.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
3. ^ http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14541327
4. ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 5. 8. 2010. Pristupljeno 18. 5. 2015.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
5. ^ http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/iran-guide/
6. ^ "Iran Country Profile". BBC NEWS. Pristupljeno 8. 8. 2012.
7. ^ "Iran". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. 2012. Pristupljeno 8. 8. 2012.
8. ^ Christopher A Whatley (2001). Bought and Sold for English Gold: The Union of 1707 (Tuckwell Press, 2001)
9. ^ Lowell Barrington (januar 2012). Comparative Politics: Structures and Choices, 2nd ed.tr: Structures and Choices. Cengage Learning. str. 121. ISBN 978-1-111-34193-0.
10. ^ "World Heritage List". UNESCO.
11. ^ Spisak država sa upisanom svjetskom baštinom
12. ^ "The world's largest cities and urban areas in 2006". City Mayors. Pristupljeno 5. 2. 2021.