Avicenna

Avicenna
Ganwyd	أبو علي الحسين بن عبد الله بن الحسن بن علي بن سينا  c. 980  Afshona
Bu farw	18 Mehefin 1037  Hamadan
Man preswyl	Ray, Bukhara, Urgench, Gorgan, Hamadan
Dinasyddiaeth	Samanid Empire, Buyid dynasty
Galwedigaeth	athronydd, bardd, seryddwr, meddyg, damcaniaethwr cerddoriaeth, ffisegydd, mathemategydd, cemegydd, moesegydd, Islamic jurist, llenor
Swydd	vizier
Adnabyddus am	Canon of Medicine, The Book of Healing, Al-isharat wa al-tanbihat
Prif ddylanwad	Al-Biruni, Plotinus, Muhammad, Galen, Aristoteles, Hippocrates, Ibn Zuhr, Wasil ibn Ata, Abu Zayd al-Balkhi, Al-Kindi, Rhazes, Farabi

Meddyg ac athronydd Persaidd^[1][2][3][4] oedd Abū ʿAlī al-Ḥusayn ibn ʿAbdullāh ibn Sīnā (Perseg: ابو علی الحسین ابن عبدالله ابن سینا), mwy adnabyddus yn y gorllewin wrth y ffurf Ladin o'i enw, Ibn Sina, sef Avicenna (tua 980 - 1037). Roedd hefyd yn wyddonydd, seryddwr, mathemategydd, seicolegydd, milwr, gwladweinydd a bardd. Ysgrifennodd yn Arabeg yn bennaf, ond cyfansoddodd sawl gwaith yn Berseg hefyd, yn enwedig ar gyfer ei gerddi. Barddoniaeth yn hytrach na rhyddiaith oedd ei gyfrwng arferol, hyd yn oed yn achos ei weithiau gwyddonol.

Ganed ef yn Bukhara yn Ymerodraeth Persia (heddiw yn Wsbecistan), tua'r flwyddyn 980. Roedd ei dad yn ysgolhaig Ismaili adnabyddus. Addysgwyd ef gartref gan diwtor, a dangosodd dalent eithriadol yn ieuanc iawn. Ysgrifennodd tua 450 o draethodau ar wahanol bynciau; mae tua 240 wedi goroesi. O'r rhain, mae tua 150 yn trafod athroniaeth a tua 40 yn trafod meddygaeth. Ei waith enwocaf yw Llyfr Gwellhau, gwyddoniadur meddygol, a Canon Meddygaeth, a fu'n lyfr gosod ym mhrifysgolion y byd Islamaidd ac Ewrop hyd ddechrau'r 19g. Ystyrir mai ef oedd tad meddygaeth fodern.

Roedd yn astudio gwaith Aristotlys, ac Avicenna oedd un o'r ysgolheigion Mwslimaidd a drosglwyddodd wybodaeth meddygol yr hen Roegwyr a'r Rhufeiniaid yn ôl i Ewrop ar ddechrau'r Oesoedd Canol. Ymddiddorodd hefyd ym mathemateg, cerddoriaeth a seryddiaeth. Roedd yn gohebu â'r mathemategydd al-Biruni, gan drafod ffiseg, seryddiaeth ac athroniaeth.

Roedd Avicenna'n byw adeg chwalfa'r ymerodraeth Arabaidd. Gweithiodd i nifer o dywysogion Arabaidd, a chafodd ei garcharu nifer o weithiau yn sgil yr anhrefn wleidyddol. Bu farw tua 57 oed yn Hamadan, yn debyg o golig neu gamdreuliad. Credai ambell awdur iddo gael ei wenwyno gan un o'i weision.

1. ↑ Paul Strathern (2005). A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy. Running Press. t. 58. ISBN 978-0-7867-1525-1.^{[dolen farw]}
2. ↑ Brian Duignan (2010). Medieval Philosophy. The Rosen Publishing Group. t. 89. ISBN 978-1-61530-244-4.
3. ↑ Michael Kort (2004). Central Asian republics. Infobase Publishing. t. 24. ISBN 978-0-8160-5074-1.
4. ↑
   • Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
   • A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"[1]
   • Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna". [2]