Blas

Blas

Diagram o flasbwynt dynol
Enghraifft o'r canlynol	synnwyr
Math	canfyddiad
Rhan o	y pum synnwyr
Yn cynnwys	taste in Islam
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yr ymdeimlad a geir yn y geg pan ddaw’r tafod i gysylltiad â sylwedd ydy blas neu 'archwaeth' (lluosog 'blasau'). Yn draddodiadol ceir 5 math o flas, sy'n perthyn i'r system flasu. Yn ffigyrol gall y gair 'blas' olygu 'mwynhad o rywbeth' ee "Pan oedd yn iau, cafodd flas ar nofelau ffug-wyddonol" a gall yr ystyr gyfleu'r pleser neu'r profiad byr o rywbeth sy’n cyfleu ei natur sylfaenol.^[1]

Mae'r ymdeimlad hwn o flasu'n digwydd pan fo sylwedd (bwyd fel arfer) yn adweithio'n gemegol yn y geg gyda chelloedd arbennig ar y blasbwyntiau (taste buds) a leolir bron i gyd ar y tafod a'r epiglotis. Ynghyd ag arogl, dyma'r ffordd y mae'r corff yn penderfynu a yw bwyd yn dderbyniol, yn ffres, yn dda, yn flasus. Mae'r wybodaeth yn cael ei gludo o'r blasbwyntiau, a elwir yn Lladin yn gustatory calyculi, i'r ymennydd drwy'r nerf deircainc (trigeminal nerve).^[2][3] 'Breithell' neu 'gortecs flasu' yr ymennydd sy'n gyfrifol am ganfod blas.

Ceir miloedd o lympiau bychan ar y tafod, a elwir yn Lladin yn papillae ('tethi'), na ellir mo'u gweld gyda'r llygad noeth. O fewn pob un o'r rhain ceir cannoedd o flasbwyntiau.^[4] Yr unig eithriad i hyn yw'r filiform papillae nad yw'n cynnwys blasbwyntiau. Mae na rhwng 2,000 a 5,000 ohonynt i gyd.^[5] Lleolir y rhan fwyaf ohonynt ar gefn ac ar du blaen y tafod a cheir eraill ar y taflod ac aochrau a chefn y ceg.

Y pum blas yw:

1. melyster
2. surni
3. blas hallt
4. chwerwder a
5. safri (o'r gair savoury) a elwir hefyd yn 'flas Umami'.^[6][7]

1. ↑ Geiriadur Prifysgol Cymru (GPC) arlein; adalwyd 3 Mawrth 2018.
2. ↑ What Are Taste Buds? kidshealth.org
3. ↑ Human biology (Page 201/464) Daniel D. Chiras. Jones & Bartlett Learning, 2005.
4. ↑ Schacter, Daniel (2009). Psychology Second Edition. United States of America: Worth Publishers. t. 169. ISBN 978-1-4292-3719-2.
5. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw Boron, W.F. 2003
6. ↑ Kean, Sam (Fall 2015). "The science of satisfaction". Distillations Magazine 1 (3): 5. https://www.chemheritage.org/distillations/magazine/the-science-of-satisfaction. Adalwyd 2 Rhagfyr 2016.
7. ↑ "How does our sense of taste work?". PubMed. 6 Ionawr 2012. Cyrchwyd 5 Ebrill 2016.