Crannog

crannog

Daearyddiaeth
Gwlad	Yr Alban
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae crannog yn fath o lyndy a godid ar ynys, artiffisial fel rheol ond naturiol weithiau, mewn llynnoedd yn yr Alban, Iwerddon, ayyb. Daw'r enw o'r gair Gwyddeleg crannóg, o crann ‘pren’.

Prif fantais crannog oedd ei bod yn hawdd i'w hamddiffyn. Gellir cyrraedd at y crannog ar hyd cob neu dros bont o bren. Credir fod yr esiampl hynaf, Eilean Domhnuill yn Loch Olabhat ar ynys Gogledd Uist, yn dyddio o 3200-2800 CC.^[1][2] Mae'r rhan fwyaf ohonynt i dyddio o Oes yr Haearn a'r Canol Oesoedd Cynnar.

Yn Iwerddon a'r Alban y ceir y rhan fwyaf ohonynt, ond mae un neu ddwy o esiamplau yng Nghymru, yn Llyn Syfaddan, Llangors, Powys ac yn 'Crofft-y-Bwla', Trefynwy. Roedd teulu brenhinol Brycheiniog o darddiad Gwyddelig, ac efallai fod hyn yn egluro presenoldeb crannog, sy'n dyddio o ddiwedd y 9g, yma. Ymddengys y cranogau Gwyddelig cyntaf yng nghanol yr Oes Efydd, a hynny yn Ballinderry (1200–600 CC).^[3] Ceir 1,200 ohonynt yn Iwerddon.

1. ↑ Armit, Ian (1996). The Archaeology of Skye and the Western Isles. Edinburgh University Press.
2. ↑ Armit, Ian (2003). "The Drowners: permanence and transience in the Hebridean Neolithic". In Armit, I.; Murphy, E.; Simpson, D. (gol.). Neolithic Settlement in Ireland and Western Britain. Oxford: Oxbow.
3. ↑ National handbook of underwater archaeology gan Carol Ruppé, Jan Barstadch