Dinorben

Dinorben

Bryngaer Dinorben yn ystod gwaith archaeolegol yn 1922.
Math	caer lefal, safle archaeolegol
Daearyddiaeth
Sir	Conwy
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.2682°N 3.5488°W
Cod OS	SH968757
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Bryngaer o faint anferthol ger arfordir gogledd Cymru oedd Dinorben (hefyd: Parc y Meirch, Pen y Parc a Pendinas).^[1] Mae'n gorwedd ar fryn i'r de o bentref Llan Sain Siôr, ym mwrdeistref sirol Conwy, tua hanner ffordd rhwng Llanelwy ac Abergele. Cyfeirir ati weithiau fel 'Parc y Meirch', ar ôl yr ystâd gerllaw. Bellach, fe'i dinistrwyd yn llwyr gan waith Chwarel Parc-y-Meirch. Cyfeirnod OS: SH968757.

Cafodd y fryngaer ei chloddio gan archaeolegwyr yn 1912-22 ac yn achlysurol ers 1955 er mwyn cofnodi'r safle cyn ei ddinistrio gan waith cloddio'r galchfaen gan Chwarel Parc y Meirch. Mewn canlyniad mae'n un o fryngaerau mwyaf adnabyddus y gogledd i archaeolegwyr. O fewn y gaer cafwyd hyd i olion 60 o gytiau llwyfan cymharol eu maint, tebyg i'r rhai ym Moel Hiraddug a Moel Fenlli.^[2] Ceir 30 o fryngaerau yng ngogledd Cymru (yr hen Glwyd). O fewn rhai o'r cytiau, ac wrth y brif fynedfa, cafwyd hyd i olion penglogau dynol.^[3]

Roedd yn amgáu tua 2 hectar. Fe'i amddiffynnir gan greigiau calchfaen y bryn (safle'r chwarel heddiw) i'r gogledd a chyfres o waith amddiffynnol anferth i'r de. Ar ei hanterth, roedd yr amddiffynfeydd hyn yn cynnwys clawdd anferth gyda dau arall, llai, y tu allan iddo. Yn ei ffurf derfynol roedd gan y porth fynedfa hir o gerrig 10 medr o hyd gyda siambrau i amddiffynwyr yn ei ben mewnol. Y grêd yw bod amddiffynfeydd cyntaf y gaer wedi ei chreu gyda chlawdd o glai a atgyfnerthwyd â phren, a hyn o gwmpas 10fed ganrif C.C.. Yn dilyn llosgi'r pren ar ryw adeg, fe'i hail-adeiladwyd gyda wal cerrig sych a ffos is-law, a hyn tua'r 5ed ganrif C.C..^[4]

Disgrifiwyd y fryngaer cyn ei chwalu gan Gardner, archaeolegydd fel hyn: "Cododd y clawdd mewnol enfawr, a oedd eisioes wedi'i herydu, 7 metr llawn uwchben wyneb y tir a bron i 12m uwchben llawr y ffos allanol... Mae hyn yn ei osod yn gyfartal â Maiden Castle yn Dorset, gwersyll aruthrol."^[5]

Cafwyd hyd i olion nifer o gytiau tu mewn i'r muriau. Ar sail tystiolaeth y cloddio yn y cytiau hyn, sy'n cynnwys crochenwaith a darnau pres o'r 3edd a'r 4g OC, tybir fod y gaer yn dyddio o gyfnod Oes yr Haearn ac iddi gael ei defnyddio trwy gyfnod y Rhufeiniaid ac iddi barhau fel un o ganolfannau llwythol lleol y Deceangli brodorol yn y cyfnod ôl-Rufeinig. Cafwyd nifer o esgyrn ceirw yn ystod y cloddio. Credir bod y safle wedi bod mewn defnydd ers 1000 C.C., gydag un darn o bren wedi ei ddyddio o 945 ± 95 (dyddio radiocarbon).^[4]

Darganfuwyd olion gweithio plwm a haearn yn y gaer. Cafwyd hyd i ddau glust bwced efydd ar ffurf pennau teirw, sydd ar gadw yn Amgueddfa Cymru, Caerdydd.

1. ↑ Gwefan Coflein; adalwyd 13 Tachwedd
2. ↑ The Archaeology of Clwyd (Cyngor Sir Clwyd; 1991); t.
3. ↑ intarch.ac.uk; adalwyd 13 Tachwedd 2024.
4. ↑ ^{4.0 4.1} Savory, H. N. (1971). Excavations at Dinorben, 1965-9,. Cardiff,: National Museum of Wales. ISBN 0-7200-0048-3. OCLC 447777.CS1 maint: extra punctuation (link)
5. ↑ intarch.ac.uk; adalwyd 13 Tachwedd 2024.