Henry Morton Stanley

Henry Morton Stanley
Ganwyd	John Rowlands  28 Ionawr 1841  Dinbych
Bu farw	10 Mai 1904  Llundain, Richmond Terrace
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	newyddiadurwr, fforiwr, gwleidydd, llenor
Swydd	Aelod o 26ain Senedd y Deyrnas Unedig
Plaid Wleidyddol	Y Blaid Unoliaethol Ryddfrydol
Priod	Dorothy Tennant
Plant	Denzil Stanley
Gwobr/au	Marchog Groes Fawr Urdd y Baddon, Vega Medal, Medal y Noddwr, Grande Médaille d'Or des Explorations, Uwch Cordon Urdd Leopold
llofnod

Newyddiadurwr, fforiwr, milwr, gweinyddwr trefedigaethol, awdur a gwleidydd a ddaeth yn adnabyddus am fforio yng nghanol Affrica oedd Syr Henry Morton Stanley (ganwyd John Rowlands) (28 Ionawr 1841 – 10 Mai 1904).^[1][2]

Daeth i sylw’r cyhoedd oherwydd ei ymgyrch i chwilio am y cenhadwr a'r fforiwr David Livingstone, a honnodd yn ddiweddarach iddo ei gyfarch â'r llinell sydd bellach yn enwog: "Dr Livingstone, I presume?" Mae'n adnabyddus yn bennaf am ei ymgyrch i ddarganfod tarddiad Afon Nîl, gwaith a ymgymerodd fel asiant i'r Brenin Leopold II o Wlad Belg. Galluogodd hyn i ranbarth Basn Congo gael ei feddiannu, ac i Stanley arwain Alldaith Rhyddhad Emin Pasha. Yn 1871 sefydlwyd pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin i ymchwilio i ymddygiad Stanley yn Affrica. Cafodd ei gyhuddo o drais gormodol, dinistrio diangen, gwerthu llafurwyr i gaethwasiaeth, camfanteisio rhywiol ar ferched brodorol ac ysbeilio pentrefi am ifori a chanŵau.^[3] Yn seiliedig ar gofnodion a chyfrifon eraill, mae rhai haneswyr yn awgrymu bod llawer o'r adroddiad, a ysgrifennwyd gan elyn hysbys i Stanley, wedi ei ffugio'n bennaf.^[4] Fodd bynnag, roedd Stanley yn sicr yn cysylltu ei hun â masnachwyr caethweision tra'r oedd yn Affrica, ac yn ei ysgrifau ei hun mae'n aml yn mynegi barn hiliol.^[5][6] Cyhuddwyd Stanley hefyd o greulondeb diwahân yn erbyn Affricaniaid gan gyfoeswyr, a oedd yn cynnwys dynion a wasanaethodd oddi tano neu a oedd fel arall yn meddu ar wybodaeth uniongyrchol.^[7][8] Cafodd ei urddo'n farchog yn 1899.

1. ↑ "BBC - History - Historic Figures: Henry Stanley (1841 - 1904)". www.bbc.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10.
2. ↑ "Henry Morton Stanley | Biography, Books, Quotes, & Facts". Encyclopedia Britannica (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10.
3. ↑ "Stanley doesn't merit a statue | Daniel Waweru". the Guardian (yn Saesneg). 2010-08-31. Cyrchwyd 2020-09-10.
4. ↑ "A good man in Africa? review | Non-fiction book reviews - Times Online". web.archive.org. 2011-05-17. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-05-17. Cyrchwyd 2020-09-10.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
5. ↑ Stanley, Henry Morton (1872). How I Found Livingstone: Travels, Adventures and Discoveries in Central Africa: Including an Account of Four Months' Residence with Dr. Livingstone (yn Saesneg). Scribner, Armstrong & Company.
6. ↑ Driver, Felix (1991-11-01). "HENRY MORTON STANLEY AND HIS CRITICS: GEOGRAPHY, EXPLORATION AND EMPIRE" (yn en). Past & Present 133 (1): 134–166. doi:10.1093/past/133.1.134. ISSN 0031-2746. https://academic.oup.com/past/article/133/1/134/1545461.
7. ↑ Stairs, William G. (1998). African exploits : the diaries of William Stairs, 1887-1892. MacLaren, Roy, 1934-. Montreal [Que.]: McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-6671-2. OCLC 244766184.
8. ↑ Troup, John Rose (1890). With Stanley's rear column: With illustr. [Henry Morton Stanley] (yn Saesneg). Chapman and Hall.