Our website is made possible by displaying online advertisements to our visitors.
Please consider supporting us by disabling your ad blocker.

Responsive image


Liberia

Liberia
Gweriniaeth Liberia
ArwyddairEin Cariad at Ryddid a Ddaeth a Ni Yma Edit this on Wikidata
Mathgweriniaeth, gwladwriaeth sofran, gwlad Edit this on Wikidata
PrifddinasMonrovia Edit this on Wikidata
Poblogaeth5,214,030 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd26 Gorffennaf 1847 (Datganiad o Annibyniaeth)
AnthemHenffych, Liberia, henffych! Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethGeorge Weah Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+00:00, Africa/Monrovia Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Saesneg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolGorllewin Affrica Edit this on Wikidata
GwladLiberia Edit this on Wikidata
Arwynebedd111,369 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawCefnfor yr Iwerydd Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaGini, Sierra Leone, Y Traeth Ifori Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau6.53333°N 9.75°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaetholDeddfwrfa Liberia Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
Arlywydd Liberia Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethGeorge Weah Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Arlywydd Liberia Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethGeorge Weah Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$3,509 million, $4,001 million Edit this on Wikidata
ArianLiberian dollar Edit this on Wikidata
Canran y diwaith4 ±1 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant4.719 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.481 Edit this on Wikidata

Gwlad ar arfordir Gorllewin Affrica yw Liberia, yn swyddogol Gweriniaeth Liberia. Mae'n ffinio â Sierra Leone i'r gogledd-orllewin, Gini i'r gogledd, Arfordir Ifori i'r dwyrain, a Chefnfor yr Iwerydd i'r de a'r de-orllewin. Mae ganddi boblogaeth o tua 5.5 miliwn ac yn gorchuddio arwynebedd o 43,000 milltir sgwar (111,369 km2). Saesneg yw'r iaith swyddogol. Siaredir dros 20 o ieithoedd brodorol o fewn y wlad, gan adlewyrchu'r amrywiaeth ethnig a diwylliannol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw Monrovia.

Dechreuodd Liberia yn gynnar yn y 19g fel prosiect gan Gymdeithas Gwladychu America (ACS), a gredai y byddai pobl dduon yn cael gwell cyfleoedd a mwy o ryddid yn Affrica nag yn yr Unol Daleithiau. Rhwng 1822 a dechrau Rhyfel Cartref America ym 1861, symudodd mwy na 15,000 o Americanwyr Affricanaidd a ryddhawyd ac a aned yn rhydd, ynghyd â 3,198 o Affro-Caribïaid, i Liberia. Gan ddatblygu'n raddol hunaniaeth Amerig-Liberaidd, cariodd y gwladfawyr eu diwylliant a'u traddodiad gyda nhw tra'n gwladychu'r boblogaeth frodorol. Dan arweiniad yr Amerig-Liberiaid, datganodd Liberia annibyniaeth ar 26 Gorffennaf 1847, a chafodd ei gydnabod gan yr Unol Daleithiau tan 5 Chwefror 1862.

Liberia oedd y weriniaeth Affricanaidd gyntaf i gyhoeddi ei hannibyniaeth a hi yw gweriniaeth fodern gyntaf a hynaf Affrica. Ynghyd ag Ethiopia, roedd yn un o'r ddwy wlad yn Affrica i gadw'i sofraniaeth a'i hannibyniaeth yn ystod y "Yr Ymgiprys am Affricaa" trefedigaethol Ewropeaidd. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, ochrodd Liberia gydag Unol Daleithiau yn erbyn yr Almaen Natsïaidd ac yn ei dro derbyniodd fuddsoddiad Americanaidd sylweddol i gryfhau ei seilwaith.[1] Anogodd yr Arlywydd William Tubman newidiadau economaidd a gwleidyddol a gynyddodd ffyniant a phroffil rhyngwladol y wlad; roedd Liberia'n un o sylfaenwyr Cynghrair y Cenhedloedd, y Cenhedloedd Unedig, a Sefydliad Undod Affrica.

Nid oedd y gwladfawyr Amerig-Liberaidd yn uniaethu'n dda â'r bobloedd brodorol y daethant ar eu traws. Ysbeiliwyd aneddiadau trefedigaethol gan y Kru a'r Grebo. Ffurfiodd y gwladfawyr Amerig-Liberiaid yn grwp elitaidd bach a oedd â grym gwleidyddol anghymesur, tra bod Affricanwyr brodorol wedi'u heithrio o ddinasyddiaeth genedigaeth-fraint yn eu gwlad eu hunain tan 1904.[2][3]

Yn 1980, arweiniodd tensiynau gwleidyddol oherwydd rheolaeth William R. Tolbert mewn coup milwrol, yn nodi diwedd rheolaeth Amerig-Liberia ac atafaelu pŵer arweinydd brodorol cyntaf Liberia, Samuel Doe. Llofruddiwyd Doe yn 1990 yng nghyd-destun Rhyfel Cartref Cyntaf Liberia, rhwng 1989 a 1997 ac etholwyd arweinydd y gwrthryfelwyr Charles Taylor yn arlywydd. Ym 1998, cychwynodd Ail Ryfel Cartref Liberia yn erbyn ei unbennaeth ei hun, a chafodd Taylor ei ddymchwel erbyn diwedd y rhyfel yn 2003. Arweiniodd y ddau ryfel at farwolaeth 250,000 o bobl (tua 8% o'r boblogaeth) a dadleolwyd llawer mwy, gydag economi Liberia yn crebachu 90%.[4] Arweiniodd cytundeb heddwch yn 2003 at etholiadau democrataidd yn 2005. Mae'r wlad wedi aros yn gymharol sefydlog ers hynny.

Preswylfa Joseph Jenkins Roberts, llywydd cyntaf Liberia, rhwng 1848 a 1852
Grwpiau ethnig yn Liberia
Grwpiau Ethnig canran
Kpelle
  
20.3%
Bassa
  
13.4%
Grebo
  
10%
Gio
  
8%
Mano
  
7.9%
Kru
  
6%
Lorma
  
5.1%
Kissi
  
4.8%
Gola
  
4.4%
Krahn
  
4%
Vai
  
4%
Mandinka
  
3.2%
Gbandi
  
3%
Mende
  
1.3%
Sapo
  
1.2%
Belle
  
0.8%
Dey
  
0.3%
Liberiaid Eraill
  
0.6%
Affricaniaid Eraill
  
1.4%
Di-Affricaniaid
  
0.1%
  1. "Global Connections . Liberia . Timeline | PBS". www.pbs.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar November 29, 2022. Cyrchwyd 2023-07-12.
  2. Nelson, Harold D.; American University (Washington, D. C. ) Foreign Area Studies (Ionawr 24, 1984). "Liberia, a country study". Washington, D.C. : The Studies : For sale by the Supt. of Docs., U.S. G.P.O.
  3. "Constitutional history of Liberia". Constitutionnet.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar April 28, 2021. Cyrchwyd July 1, 2020.
  4. "Praise for the woman who put Liberia back on its feet". The Economist. Hydref 5, 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar Mai 15, 2018. Cyrchwyd Hydref 6, 2017.

Previous Page Next Page






Либериа AB Liberia ACE Либерие ADY Liberië AF Liberia ALS ላይቤሪያ AM Liberia AMI Liberia AN Liberia ANG Laiberia ANN

Responsive image

Responsive image