Llanddona

Llanddona

Math	pentref, cymuned
Enwyd ar ôl	Dona
Poblogaeth	640
Sefydlwyd	1 Ebrill 1974
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	1,726 ha
Yn ffinio gyda	Pentraeth, Llangoed, Cymuned Biwmares, Cwm Cadnant
Cyfesurynnau	53.296906°N 4.133044°W
Cod SYG	W04000013
Cod OS	SH5793679894
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Llinos Medi (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Pentref a chymuned yn ne-ddwyrain Ynys Môn yw Llanddona ( ynganiad ). Saif rhyw dair milltir i’r gogledd o dref Biwmares ar ffordd fechan sy’n troi tua’r gogledd o’r B5109 rhwng Biwmares a Llansadwrn (cyfeiriad grid SH575796). Mae ar ochr ddwyreiniol Traeth Coch. Yn yr Oesoedd Canol roedd yn rhan o gwmwd Dindaethwy, cantref Menai.

Mae’r eglwys wedi ei chysegru i Sant Dona, mab Selyf ap Cynan o deulu brenhinol Teyrnas Powys. Dywedir fod yr eglwys wreiddiol yma yn dyddio o tua 610. Ail-adeiladwyd yr eglwys bresennol yn 1873. Yn yr eglwys mae cloch yn dyddio o 1647 a chwpan cymun arian yn dyddio o 1769, ond gyda chaead o 1574.

Nodwedd amlycaf yr ardal yw’r mast radio ar fryn uwchben y pentref, sydd i’w weld am filltiroedd. Ychydig i’r gogledd o’r pentref mae bryngaer o’r enw Bwrdd Arthur, neu "Din Sylwy". Mae maen hir cynhanesyddol i’r gorllewin o’r pentref.

Ceir stori adnabyddus am Wrachod Llanddona. Yn ôl y chwedl daeth cwch heb hwyl na rhwyfau i’r lan yn Nhraeth Coch yn llawn o ddynion a merched. Daethant yn enwog am eu gallu i reibio, yn enwedig gwraig o’r enw Bella Fawr.