Mochnant Is Rhaeadr

Cwmwd canoloesol yng nghantref Mochnant, Teyrnas Powys, oedd Mochnant Is Rhaeadr. Gyda Mochnant Uwch Rhaeadr, roedd yn un o ddau gwmwd y cantref hwnnw. Gorwedd yn ardal Maldwyn, yn sir Powys, heddiw.

Dynodai Afon Rhaeadr, un o ledneintiau Afon Tanad (neu 'Tanat'), y ffin rhwng y ddau gwmwd. Gorweddai Is Rhaeadr rhwng Uwch Rhaeadr i'r de, rhan o Edeirnion i'r gorllewin, Cynllaith i'r gogledd, a darn bychan o gantref Mechain i'r dwyrain.

Pan ymranodd hen deyrnas Powys yn 1166 yn Bowys Fadog a Powys Wenwynwyn, rhanwyd cantref Mochnant rhwng y ddwy dywysogaeth newydd. Aeth Mochnant Is Rhaeadr yn rhan o Bowys Fadog (ym meddiant Owain ap Madog i ddechrau) ac aeth Uwch Rhaeadr yn rhan o Bowys Wenwynwyn (ym meddiant Owain Cyfeiliog i ddechrau). Rhwng 1282 a'r 1540au bu'n rhan o Swydd y Waun, gyda Cynllaith a Nanheudwy. Parhaodd afon Rhaeadr fel ffin rhwng yr hen Sir Ddinbych a Sir Drefaldwyn pan grëwyd y siroedd newydd yn 1536.

Roedd y cwmwd yn fynyddig, gyda llethrau'r Berwyn yn y gorllewin a'r gogledd, ac yn cynnwys Pistyll Rhaeadr, un o Saith Rhyfeddod Cymru. Y ganolfan bwysicaf oedd Llanrhaeadr-ym-Mochnant.