Sambia

Sambia

Gweriniaeth Sambia Icitungu ca Zambia (Bembaeg)
Arwyddair	Un Sambia, Un Genedl
Math	gwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwlad dirgaeedig, gwlad
Prifddinas	Lusaka
Poblogaeth	19,610,769
Sefydlwyd	24 Hydref 1964 (Annibyniaeth oddi wrth Lloegr (y DU))
Anthem	Saf a Chana am Sambia, yn Falch ac yn Rhydd
Pennaeth llywodraeth	Edgar Lungu
Cylchfa amser	UTC+2, Africa/Lusaka
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Saesneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Canolbarth Affrica, De Affrica, Dwyrain Affrica
Arwynebedd	752,618 ±1 km²
Yn ffinio gyda	Simbabwe, Tansanïa, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo, Malawi, Mosambic, Namibia, Angola, Botswana
Cyfesurynnau	14°S 28°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Cabinet Sambia
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Cenedlaethol
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Sambia
Pennaeth y wladwriaeth	Hakainde Hichilema
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd Sambia
Pennaeth y Llywodraeth	Edgar Lungu
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$22,148 million, $29,784 million
Arian	Kwacha Sambia
Canran y diwaith	13 ±1 canran
Cyfartaledd plant	5.353
Mynegai Datblygiad Dynol	0.565
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad tirgaeedig yn Affrica yw Gweriniaeth Sambia neu Sambia. Gwledydd cyfagos yw Namibia i’r gorllewin, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo a Tansanïa i'r gogledd, Malawi a Mosambic i'r dwyrain, ac Angola a Simbabwe i'r de. Mae hi'n annibynnol ers 1964.

Prifddinas Sambia yw Lusaka.

Gwladychwyd y rhanbarth gan Brydeinwyr yn y 19g i ddod yn ddwy brotectoriaeth, sef "Barotziland–North-Western Rhodesia" a "North-Eastern Rhodesia". Unwyd y rhain yn 1911 i ffurfio Gogledd Rhodesia. Am y rhan fwyaf o'r cyfnod hwn, roedd y wlad yn cael ei llywodraethu gan weinyddiaeth a benodwyd o Lundain gyda chyngor y British South Africa Company.

Daeth Sambia yn annibynnol ar y Deyrnas Unedig ar 24 Hydref 1964 , a daeth y prif weinidog Kenneth Kaunda ei harlywydd cyntaf. Daliodd plaid sosialaidd Kaunda (United National Independence Party, UNIP) rym o 1964 hyd 1991. O 1972 i 1991 roedd Sambia yn wladwriaeth un-blaid, gydag UNIP fel yr unig blaid wleidyddol gyfreithiol. Yn dilyn etholiad amlbleidiol yn 1991 olynwyd Kaunda gan Frederick Chiluba o’r Movement for Multi-Party Democracy (MMD) , ac ers hynny mae Sambia wedi bod yn wladwriaeth amlbleidiol ac wedi profi sawl trawsnewidiad heddychlon o rym.

Eginyn erthygl sydd uchod am Sambia. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.