Y Fari Lwyd

Y Fari Lwyd

Y Fari Lwyd yn Llangynwyd, Pen-y-bont ar Ogwr tua 1910
Enghraifft o:	defod, traddodiad Celtaidd
Cysylltir gyda	Hen Galan
Gwladwriaeth	Cymru
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Arferai partïon 'canu gwaseila' gludo pen neu benglog caseg neu geffyl a elwid yn Fari Lwyd o ddrws i ddrws, yn enwedig drwy Forgannwg, lle bu'n draddodiad di-dor. Mae pentref Llangynwyd ym Morgannwg yn parhau hyd heddiw i gynnal y Fari Lwyd, ac yn ddiweddar mae llawer o ardaloedd wedi ei hatgyfodi.

Deillia'r hen arfer o dywys y 'Fari Lwyd' o gwmpas tai o hen ddefod a oedd unwaith yn ymwneud â ffrwythlondeb, mae'n debyg. Fe'u cynhelid o noswyl y Nadolig hyd 6 Ionawr ac weithiau ar ôl hynny hyd yn oed ac roedd i'r ddefod gysylltiad arbennig â Nos Ystwyll (sef 5 Ionawr). Mae'r ffigwr hwn o ben ceffyl yn ddigon adnabyddus yn nefodau tymhorol gwledydd eraill hefyd. Ymhlith yr arferion eraill a gynhelid yr adeg hon (ond sydd, yn wahanol i ddefod y Fari Lwyd wedi diflannu o'r tir) y mae hela'r dryw bach a gwaseila.