Ymennydd

Ymennydd

Enghraifft o'r canlynol	math o organ, dosbarth o endidau anatomegol
Math	organ anifail, encephalon, endid anatomegol arbennig
Rhan o	pen, prif system nerfol, y gyfunderfn niwrofasgiwlar
Cysylltir gyda	llinyn yr asgwrn cefn, nerf optig, craniwm
Yn cynnwys	prosenceffalon, mesenceffalon, bôn yr ymennydd, rhombenceffalon
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae'r ymennydd yn organ sy'n gwasanaethu fel craidd neu ganolbwynt y system nerfol ym mhob anifail asgwrn cefn (fertebratau) a'r rhan fwyaf o anifeiliaid di-asgwrn-cefn (inferebratau). Mewn fertebratau, rhan fach o'r ymennydd o'r enw'r hypothalamws yw'r ganolfan reoli niwral ar gyfer pob system endocrin.^[1] Yr ymennydd yw'r clwstwr mwyaf o niwronau yn y corff ac fe'i lleolir fel arfer yn y pen, ger organau ar gyfer synhwyrau arbennig megis golwg, clyw ac arogleuon. Dyma organ y corff sy'n cymryd fwyaf o ynni, a'r mwyaf arbenigol, sy'n gyfrifol am reoleiddio endocrin, y synhwyrau, a datblygu deallusrwydd.

Tra bod ymennydd creaduriaid di-asgwrn-cefn yn deillio o ganglia segmentol llinyn y nerf fentrol, mae ymennydd creaduriaid asgwrn cefn yn datblygu'n echelinol o linyn y nerf dorsal llinell ganol, gyda rheolaeth ganolog dros holl segmentau'r corff. Gellir rhannu'n embryonig ymennydd pob fertebrat yn dair rhan: y blaen-ymennydd, yr ymennydd canol a'r ymennydd cefn. Gellir ystyried llinyn yr asgwrn cefn, sy'n rhyngweithio'n uniongyrchol â swyddogaethau somatig o dan y pen, yn estyniad o'r myelencephalon sydd wedi'i amgáu y tu mewn i'r asgwrn cefn. Gyda'i gilydd, mae'r ymennydd a llinyn y cefn yn ffurfio'r system nerfol ganolog ym mhob asgwrn cefn.

Mewn bodau dynol, mae'r cortecs cerebral yn cynnwys tua 14-16 biliwn o niwronau,^[2] ac amcangyfrifir bod nifer y niwronau yn y serebelwm yn 55-70 biliwn.^[3] Mae pob niwron wedi'i gysylltu gan synapsau i filoedd o niwronau eraill, yn nodweddiadol yn cyfathrebu â'i gilydd trwy allwthiadau tebyg i wreiddyn a elwir yn dendritau ac estyniadau hir tebyg i ffibr o'r enw acsonau, sydd fel arfer yn cael eu myelineiddio ac yn cario llinynau o bwls signal micro-drydanol cyflym a elwir yn botensial gweithredu er mwyn targedu celloedd derbyn penodol (specific recipient cells) mewn rhannau eraill o'r ymennydd neu rannau pell o'r corff. Mae'r cortecs rhagflaenol, sy'n rheoli swyddogaethau gweithredol, wedi'i ddatblygu'n arbennig o dda mewn bodau dynol.

Yn ffisiolegol, mae'r ymennydd yw rheolwr canolog organau eraill y corff. Maen nhw'n gweithredu ar weddill y corff trwy gael y cyhyrauithio a thrwy yrru'r cemegau o'r enw hormonau. Mae'r rheolaeth ganolog hon yn caniatáu ymatebion cyflym a chydlynol i newidiadau yn yr amgylchedd.

Deellir gweithrediadau celloedd unigol yr ymennydd yn fanwl bellach ond nid yw'r ffordd y maent yn cydweithredu mewn clystyrau o filiynau wedi'i datrys eto.^[4] Mae modelau diweddar mewn niwrowyddoniaeth fodern yn trin yr ymennydd fel cyfrifiadur biolegol, yn wahanol iawn o ran mecanwaith i gyfrifiadur digidol, ond yn debyg yn yr modd y mae'n caffael gwybodaeth o'r byd cyfagos, yn ei storio, ac yn ei phrosesu mewn amrywiaeth o ffyrdd.

1. ↑ Clifford B. Saper; Bradford B. Lowell (December 1, 2014). "The Hypothalamus". Current Biology 24 (23): R1111-6. doi:10.1016/j.cub.2014.10.023. PMID 25465326. https://www.cell.com/action/showPdf?pii=S0960-9822%2814%2901299-8.
2. ↑ Saladin, Kenneth (2011). Human anatomy (arg. 3rd). McGraw-Hill. t. 416. ISBN 978-0-07-122207-5.
3. ↑ von Bartheld, CS; Bahney, J; Herculano-Houzel, S (15 December 2016). "The search for true numbers of neurons and glial cells in the human brain: A review of 150 years of cell counting.". The Journal of Comparative Neurology 524 (18): 3865–3895. doi:10.1002/cne.24040. PMC 5063692. PMID 27187682. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5063692.
4. ↑ Yuste, Rafael; Church, George M. (March 2014). "The new century of the brain". Scientific American 310 (3): 38–45. Bibcode 2014SciAm.310c..38Y. doi:10.1038/scientificamerican0314-38. PMID 24660326. http://www.columbia.edu/cu/biology/faculty/yuste/Publications/Yuste_Church_SciAm14.pdf.