Variolo

Variolo
infekta malsano • malsano • simptomo aŭ signo
Infano trafita pro variolo en Bangladeŝo
Portalo pri Medicino
v • d • r

Variolo estas infekta, virusa, epidemia, tre danĝera malsano, ofte mortiga, kun febro kaj vezikoj sur la haŭto, kiuj fariĝas krustoj lasantaj cikatrojn por ĉiam. Ĝi estas kaŭzita de unu el du virusvariaĵoj, nome Variola major kaj Variola minor.^[1]

La lasta nature okazo estis diagnozigita en oktobro 1977. Sekve de proksimume 1979 aŭ 1980 laŭ deklaro de MOS variolo ne plu ekzistas sur la Tero, escepte de medicinaj laboratorioj.^[2] Kaj oni fine ĉesis vakcini homojn prevente je variolo, kio iom ĉesigas polemikojn kaŭzitajn pro la riskoj de tiu vakcino.

La risko de morto post akiro de la malsano estis de ĉirkaŭ 30%, kun pli altaj proporcioj ĉe beboj.^[3][4] Ofte tiuj kiuj survivis havas etendajn cikatrojn sur sia haŭto, kaj kelkaj blindiĝas.^[3]

La dekomencaj simptomoj de la malsano estis febro kaj vomado.^[5] Tio estis sekvita per la formado de ulceroj en la buŝo kaj erupcioj.^[5] Post kelkaj tagoj la haŭtaj erupcioj iĝas karakterajn likvid-plenaj vezikoj kun ŝvelaĵeto en la centro.^[5] La vezikoj poste plimultiĝas, rompiĝas kaj forfalas, lasante cikatrojn.^[5] La malsano etendiĝas el persono al persono aŭ tra poluitaj objektoj.^[3][6] Preventado estas atingita ĉefe pere de kontraŭvariola vakcino.^[7] Se la malsano jam estis deklarita, kelkaj kontraŭvirusaj kuraciloj povas helpi.^[7]

La origino de variolo estas nekonata.^[8] La plej fruaj pruvaroj de la malsano datas el la 3a jarcento a.n.e. en mumioj de Antikva Egipto.^[8] La malsano historie okazis en burĝoneksplodoj.^[2] En Eŭropo en la 18-a jarcento, oni ĉirkaŭkalkulas, ke 400 000 personoj jare mortis pro la malsano, kaj unu triono del okazoj rezultis en blindigo.^[2][9] Tiuj mortis atingis ĉiujn sociajn klasojn, partikulare inkludis sed monarkojn.^[2][9] Oni ĉirkaŭkalkulas, ke variolo mortis ĝis 300 milionojn da personoj en la 20a jarcento^[10][11] kaj ĉirkaŭ 500 milionojn da personoj en la lastaj 100 jaroj de sia ekzistado.^[12] Tiom ĵuse kiom je 1967, 15 milionoj da kazoj okazis jare.^[2]

Variolo estis ankaŭ la unua infekta malsano, kiun oni kontraŭbatalis pere de vakcino. Jam longe estis konate, ke iu, kiu postvivas atakon de variolo, estas protektita kontraŭ ĝi, kaj oni uzis artefaritan infekton per inokulado por protekto, sed ĝi estis tre danĝera. La angla kuracisto Edward Jenner starigis teorion, ke infekto per la malpli danĝera pokso efikas tiun protekton, kaj en 1796 faris tiurilatan eksperimenton pri infano, pro kio li estis multe kritikata. Lia metodo pruviĝis sukcesa, kvankam lia procedo restas kritikinda. La fakto, ke lia vakcinaĵo estis prenita de bovino (latine vacca), kreis la terminon "vakcino". Pro la ĉesigitaj vakcinoj ekestis teorioj, ke eblas uzi variolon kiel biologian batalilon, ĉu en milito, ĉu en terorisma atako. Laŭ ordono de la usona prezidento George W. Bush ĉiuj usonaj armeanoj estas vakcinataj kontraŭ variolo.

Inokulado kontraŭ variolo ŝajne jam aperis en Ĉinio ĉirkaŭ la 1500-aj jaroj.^[13][14] Eŭropo adoptis tiun praktikon el Azio en la unua duono de la 18a jarcento.^[15] En 1796 Edward Jenner enkondukis la modernan kontraŭvariolan vakcinon.^[16][17] En 1967, la MOS intensigis siajn klopodojn por nuligi la malsanon.^[2] Variolo estas unu el du infektaj malsanoj kiuj estis nuligitaj, el kiuj la alia estas la bovopesto en 2011.^[18][19] La anglalingva termino por variolo nome "smallpox" (malgranda pox) estis por la unua fojo uzita en Britio komence de la 16a jarcento por distingi ĝin disde la sifiliso, kiu estis poste konata kiel "great pox" (granda pox).^[20][21] Aliaj historiaj nomoj por la malsano estis "speckled monster" (makulmonstro), kaj "red plague" (ruĝa plago).^[21][22][23]

1. ↑ Ryan KJ, Ray CG, eld. (2004). Sherris Medical Microbiology (4th ed.). McGraw Hill. pp. 525–28. ISBN 978-0-8385-8529-0.
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5} "Smallpox". WHO Factsheet. Arkivita el la originalo la 21an de septembro 2007. Alirita la 11an de junio 2020.
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} What is Smallpox? (en-us) (7a de junio 2016). Alirita 14-a de decembro 2017 .
4. ↑ (January 2005) “Edward Jenner and the history of smallpox and vaccination”, Proceedings 18 (1), p. 21–5. doi:10.1080/08998280.2005.11928028. 
5. ↑ ^{5,0 5,1 5,2 5,3} Signs and Symptoms (en-us) (7a de junio 2016). Alirita 14-a de decembro 2017 .
6. ↑ Lebwohl, Mark G.. (2013) Treatment of Skin Disease E-Book: Comprehensive Therapeutic Strategies (angle). Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-7020-5236-1.
7. ↑ ^{7,0 7,1} Prevention and Treatment (en-us) (13a de decembro 2017). Alirita 14a de decembro 2017 .
8. ↑ ^{8,0 8,1} History of Smallpox (en-us) (25a de julio 2017). Alirita 14a de decembro 2017 .
9. ↑ ^{9,0 9,1} (2005) Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History (angle). ABC-CLIO, p. [htt://archive.org/details/edemicsdemi0000hays/e/151 151] – 152. ISBN 978-1-85109-658-9.
10. ↑ Koprowski, Hilary. (Januaro 1996) Microbe hunters, then and now. Medi-Ed Press. ISBN 978-0-936741-11-6.
11. ↑ (Decembro 2011) “The eradication of smallpox--an overview of the past, present, and future”, Vaccine 29 Suppl 4, p. D7–9. doi:10.1016/j.vaccine.2011.06.080. 
12. ↑ (2009) Smallpox : the death of a disease. Prometheus Books. ISBN 978-1-61592-230-7.
13. ↑ Needham, Joseph. (2000) Science and Civilisation in China: Volume 6, Biology and Biological Technology, Part 6, Medicine (angle). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-63262-1.
14. ↑ Silverstein, Arthur M.. (2009) A History of Immunology, 2‑a eldono, Academic Press, p. 293. ISBN 9780080919461. .
15. ↑ Strathern, Paul. (2005) A Brief History of Medicine. London: Robinson. ISBN 978-1-84529-155-6.
16. ↑ (Aŭgusto 2002) “Anti-vaccinationists past and present”, BMJ 325 (7361), p. 430–2. doi:10.1136/bmj.325.7361.430. 
17. ↑ Smallpox vaccines. Alirita 27a de marto 2020 .
18. ↑ Guidotti, Tee L.. (2015) Health and Sustainability: An Introduction (angle). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-932568-9.
19. ↑ Roossinck, Marilyn J.. (2016) Virus: An Illustrated Guide to 101 Incredible Microbes (angle). Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-8325-7.
20. ↑ Harper D. "Smallpox". Online Etymology Dictionary.
21. ↑ ^{21,0 21,1} (Oktobro 1997) “Smallpox: the triumph over the most terrible of the ministers of death”, Annals of Internal Medicine 127 (8 Pt 1), p. 635–42. doi:10.7326/0003-4819-127-8_Part_1-199710150-00010. 
22. ↑ (1988) “The History of Smallpox and its Spread Around the World”, Smallpox and its eradication, History of International Public Health 6. Geneva: World Health Organization, p. 209–44. ISBN 978-92-4-156110-5.
23. ↑ (2016) Medicine: The Definitive Illustrated History. Pengui, p. 100. ISBN 978-1-4654-5893-3.