Artizarra

Artizarra

Izendapenak
Izen alternatiboa	Venus
Adjektiboa	artizartar
Ezaugarri orbitalak[1][3]
Garaia: J2000
Afelioa	108939000 km 0.728213 UA
Perihelioa	107477000 km 0.718440 UA
Ardatzerdi handia	108208000 km 0.723327 UA
Eszentrikotasuna	0.0067
Orbita-periodoa	224.701 egun 0.615198 urte 1.92 Artizarreko eguzki-egun
Orbita-periodo sinodikoa	583.92 egun[1]
Batezbesteko abiadura orbitala	35.02 km/s
Batezbesteko anomalia	50.115°
Makurdura orbitala	3.39458° Ekliptikara 3.86° Eguzkiaren ekuatorera 2.19° plano inbariantera[2]
Goranzko nodoaren luzera	76.678°
Perihelioaren argumentua	55.186°
Sateliteak	ez
Ezaugarri fisikoak
Batezbesteko erradioa	6051.8±1.0 km[4] 0.9499 Lur
Zanpaketa	0[4]
Gainazal azalera	4.60×108 km2 0.902 Lur
Bolumena	9.28×1011 km3 0.866 Lur
Masa	4.8676×1024 kg 0.815 Lur
Batezbesteko dentsitatea	5.243 g/cm3
Gainazal grabitatea	8.87 m/s2 0.904 g
Ihes-abiadura	10.36 km/s
Errotazio periodo siderala	−243.0185 egun (atzeranzkoa)
Ekuatoreko errotazio abiadura	6.52 km/h (1.81 m/s)
Makurdura axiala	177.36°[1]
Ipar Poloko igoera zuzena	18h 11m 2s 272.76°[5]
Ipar Poloko deklinazioa	67.16°
Albedoa	0.67 (geom.)[6] 0.90 (Bond)
Gainazaleko tenp. min batezbeste max Kelvin 737 K[1] Celsius 462 °C
Ageriko magnitudea	distiratsuena −4.9[7][8] (gora) −3.8[9] (betea)
Diametro angeluarra	9.7″ to 66.0″[1]
Atmosfera
Gainazaleko presioa	92 bar (9.2 MPa)
Osaera	≈ 96.5% karbono dioxido ≈ 3.5% nitrogeno 0.015% sufre dioxido 0.007% argon 0.002% ur lurrun 0.0017% karbono monoxido 0.0012% helio 0.0007% neon

Artizarra^[10] Eguzki-sistemako bigarren planeta da. Eguzkiari bira ematen dio Lurreko 224,7 egunean behin^[11]. Planeta guztien artean errotazio-periodorik luzeena da, 243 egun, eta beste planeta guztien kontrako noranzkoan biratzen du (Eguzkia mendebaldetik ateratzen da eta ekialdean jarri)^[12]. Ez du satelite naturalik. Hizkuntza askotan Venus izena darama, Antzinako Erromako edertasun eta maitasunaren izen bereko jainkosaren omenez. Ilargiaren ostean, distirarik handiena duen gaueko zeruko bigarren objektua da. Bere itxurazko magnitude maximoa -4,6 da, nahikoa argia itzalek sortzeko gauez eta, batzuetan, egun-argiz ere ikusi ahal izateko^[13][14]. Lurraren orbitaren barruan biratzen du eta, beraz, behe-planeta bat da. Lurretik ikusita, ez da inoiz Eguzkitik asko aldentzen; bere distantzia-angeluarrik handiena (elongazioa) 47,8º da.

Artizarra planeta teluriko bat da, eta askotan deitu zaio Lurraren "planeta-ahizpa", antzeko tamaina, masa, Eguzkiarekiko gertutasuna eta konposizioa dutelako. Hala ere, Lurrarekiko guztiz ezberdina da beste ezaugarri batzuetan. Lau planeta telurikoen artean atmosferarik sendoena duena da, %96 karbono dioxidoa. Presio atmosferikoa Lurrekoa baino 92 aldiz altuagoa da, gutxi gorabehera itsasoan 900 metroko sakoneran dagoena. Artizarra da ere Eguzki-sistemako planetarik beroena, 735 Kelvineko batez besteko tenperaturarekin (462 °C), Merkurio Eguzkitik gertuago baldin badago ere. Artizarra isla handiko azido sulfurikozko hodeiez inguratuta dago, eta horregatik bere gainazala ezin da ikusi espaziotik argi ikuskorrarekin. Baliteke urezko ozeanoak izatea iraganean, baina guztiak lurrundu dira tenperatura altua dela eta^[15][16], eta berotegi-efektuzko gasen ondorioz^[17]. Tenperaturaren ondorioz, ura fotodisoziatu dela pentsatzen da, hidrogeno librea eguzki-haizeak planeten-arteko espaziora eramanez, planetak ez baitu eremu magnetikorik. Artizarraren gainazala basamortu lehorra da, lauza moduko arrokekin eta noizbehinkako ezaugarri bolkanikoekin.

Gaueko zeruko objektu distiratsuenetako bat izanik, Artizarrak giza kulturan eragin handia izan du, eta bere aipamenak daude idazkunak daudenetik. Jainko edo sakratu izaera izan du kultura askotan, eta idazle zein poetak eragin ditu, goizeko izar zein arratseko izar gisa. K. a. 2. milurtekoan jada planetaren mugimendu erlatiboa aztertu eta idatzi zen^[18].

Lurretik gertuen dagoen planeta izanik, Artizarra izan zen gizakiak bisitatu zuen lehen Lurretik kanpoko planeta. Mariner 2k 1962an bisitatu zuen eta Venera 7k bertan lurrartu 1970ean. Artizarraren hodeiek ez dute baimentzen gainazala ikustea, eta ezin izan zen detailezko maparik egin Magellan zunda bertara 1991ean iritsi zen arte. Misio konplexuagoak proposatu dira, bertara ibilgailu bat bidaliz, baina dituen muturreko baldintzek asko zailtzen dute helburu hori.

1. ↑ ^{a b c d e} (Ingelesez) «Venus Fact Sheet» nssdc.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-05-09).
2. ↑ The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter. 2009ko apirilaren 3a.
3. ↑ (Ingelesez) Chamberlin, Alan. «HORIZONS Web-Interface» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-05-09).
4. ↑ ^{a b} (Ingelesez) Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; Conrad, A.; Consolmagno, G. J.; Hestroffer, D.; Hilton, J. L.; Krasinsky, G. A. et al.. (2007-07-01). «Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006» Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 98 (3): 155–180.  doi:10.1007/s10569-007-9072-y. ISSN 0923-2958. (Noiz kontsultatua: 2018-05-09).
5. ↑ «Report on the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements of the planets and satellites» www.hnsky.org (Noiz kontsultatua: 2018-10-08).^{[Betiko hautsitako esteka]}
6. ↑ Mallama, Anthony; Wang, Dennis; Howard, Russell A.. (2006-05). «Venus phase function and forward scattering from H2SO4» Icarus 182 (1): 10–22.  doi:10.1016/j.icarus.2005.12.014. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2018-10-08).
7. ↑ (Gaztelaniaz) Mallama, Anthony. (2011). «Exploring the Solar System: Planetary Magnitudes» Sky and telescope 121 (1) ISSN 0037-6604. (Noiz kontsultatua: 2018-10-08).
8. ↑ (Ingelesez) Chamberlin, Alan. «HORIZONS Web-Interface» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-08).
9. ↑ «NASA RP 1349 - Venus Ephemeris» eclipse.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-08).
10. ↑ Artizar izenak, letra larriz idazten den arren, izen arrunten deklinabide eredua du, Ilargi izenak bezalaxe (Artizarra, Artizarrak, Artizarreko, Artizarraren, Artizarrean...). Ikus «artizar» sarrera, Orotariko Euskal Hiztegian.
11. ↑ NASA's Solar System Exploration: Planets: Venus: Facts & Figures. 2006-09-29 (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
12. ↑ «What Would It Be Like to Live on Venus?» Space.com (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
13. ↑ The Shadow of Venus. 2012-06-11 (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
14. ↑ (Ingelesez) Walker, John. «Viewing Venus in Broad Daylight» www.fourmilab.ch (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
15. ↑ (Ingelesez) Hashimoto, George L.; Roos-Serote, Maarten; Sugita, Seiji; Gilmore, Martha S.; Kamp, Lucas W.; Carlson, Robert W.; Baines, Kevin H.. (2008-12-31). «Felsic highland crust on Venus suggested by Galileo Near-Infrared Mapping Spectrometer data» Journal of Geophysical Research 113 (E5)  doi:10.1029/2008je003134. ISSN 0148-0227. (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
16. ↑ (Ingelesez) Shiga, David. «Did Venus’s ancient oceans incubate life?» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
17. ↑ The new solar system. (4th ed. argitaraldia) Sky Pub 1999 ISBN 0933346867. PMC 39464951. (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).
18. ↑ Evans, James. (1998). The history and practice of ancient astronomy. Oxford University Press ISBN 9780199874453. PMC 729872798. (Noiz kontsultatua: 2018-10-12).