Bigarren Mundu Gerra Euskal Herrian

Euskal Herriko historia
Historiaurrea eta Antzinaroa Euskal Herriko historiaurrea Goi Paleolitoa Epipaleolitoa Neolito eta Kalkolitoa Brontze eta Burdin Aroak Erromatarren garaia
Erdi Aroa Antzinaro Berantiarra Baskoniako dukerria Orreagako gudua (778) Musulmanen okupazioak Iruñeko Erresuma Nafarroako Erresuma Nafarroako Erresumaren inbasioa (1199-1200) Ahaide nagusiak Erdi Aroko krisialdia Nafarroako Erresumaren konkista
Aro Modernoa Nafarroako konkista Sorgin ehizak Matxinadak
Aro Garaikidea Antzinako Erregimenaren krisia Frantziako Iraultza Konbentzioaren Gerra Foruen amaiera Ipar Euskal Herrian Foruen amaiera Hego Euskal Herrian Napoleondar Gerrak Karlistaldiak Borboien berrezarkuntza Industrializazioa Eusko abertzaletasuna Lehen Mundu Gerra Espainiako Gerra Zibila Bigarren Mundu Gerra Frankismoa 1980tik aurrera
Kronologiak EHko historiaren kronologia Nafarroako errege-erreginen zerrenda
i e a

Bigarren Mundu Gerrak hainbat arlo eta neurri desberdinetan izan zuen eragina Euskal Herrian. 1939ko irailaren 3an Frantziak Alemania naziari gerra deklaratuz geroztik Ipar Euskal Herria gudan murgildu zen, bete-betean. Espainian, haatik, Gerra Zibila amaitu berria zen eta Bigarren Mundu Gerra hasi zenean Hego Euskal Herriko herritar asko Iparraldean zein Frantzian erbesteratuta zegoen. Euskal ume askok, berriz, deserriko bidea hartu zuen itsasontzi bidez 1937ko udaberrian eta, orain, Bigarren Mundu Gerrak harrapatuta zeuzkan, familiatik urrun.

Frantziako euskal lurraldeetako biztanle kontserbadoreek ez zuten begi onez ikusi, oro har, erbesteratu horien etorrera, eta tentsioak sortu ziren bertako euskal ordezkariekin, bereziki Jean Ibarnegarai, Bigarren Mundu Gudan Vichyko erregimenaren aldekoa izango zen nafar diputatuarekin.^[1][2] Bigarren Mundu Guda hastear zegoela, Gurseko esparrua eraiki zen hegoaldeko euskal errefuxiatuei aterpe emateko, Zuberoko mugaz justu kanpora.

1940ko ekainaren 22ko Frantzia eta Alemaniaren arteko armistizioaren ondorioz, Ipar Euskal Herria bitan zatituta geratu zen: alemaniarren armadaren okupazioko eremua Donibane Garazitik eta Donapaleutik mendebaldera, eta Vichyko gobernuaren kontrolpean herri horietatik ekialdera. Gehienek aurreko mundu gerraren segidatzat zuten Mundu Gerra berri hau, eta Zuberoako bortuetan makia antolatu zen. Espainiako Gerra Zibileko euskal iheslari batzuk, Eusko Gudarostearen hondarren inguruan, alemaniarren kontra borrokatu ziren, Aliatuekin elkar hartuta alemaniarrei irabaziz gero Franco jeneralaren diktadura ere botako zutelako esperantzaz. Aipagarria da, alde horretatik, pilotu aliatuak erreskatatu eta erresistentziako kideak aterpetzeko Cométe sarean zenbait herritarrek izan zuten partaidetza.

Beste asko, gudan zebiltzan herrialde nagusien armadetan borrokatu ziren, frantses, estatubatuar, britainiar, espainiar edota sobietarrekin batera. Kontrako aldean, euskal herritar batzuek Dibisio Urdinean parte hartu zuten espainiar militarrekin ^[3] edo frantziar kolaborazionismoarekin.

Aliatuen garaipenak, baina, ezusteko etsipena zabaldu zuen askoren artean gerraostean, Estatu Batuen Gerra Hotzeko estrategia antikomunistak Espainiako diktaduraren iraupena babestu zuenean.

1. ↑ «Euskaldunak Bigarren Mundu Gerran - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-09).
2. ↑ Watson, Cameron (2003), 220. or.
3. ↑ Mikel Rodríguez: Los vascos y la II Guerra Mundial