Fosforna kiselina

Fosforna kiselina ${\displaystyle {\ce {H3PO4}}}$
Struktura fosforne kiseline
IUPAC nomenklatura	Fosforna kiselina
Ostala imena	Ortofosforna kiselina
Identifikacijski brojevi
CAS broj	7664-38-2 ✓
UN broj	1805 ✓
RTECS broj	TB6300000 ✓
EC broj	231-633-2 X
PubChem broj	22486802 1004, 22486802 ✓
Osnovna svojstva
Molarna masa	97,994 g·mol−1
Izgled	Bezbojni sirup
Gustoća	1,6845 g⋅cm−3 (25 °C, 85%)[1] 1,834 g⋅cm−3 (krutina) [2]
Talište	40 – 42,4 °C
Vrelište	212 °C
Tlak para	0,03 mmHg (20 °C)
Topljivost u vodi	Topivo u etanolu
Struktura
3D model fosforne kiseline
Sigurnosne upute
Znakovi opasnosti Nagrizajuće (C) NFPA 704 0 3 0
Međunarodni sustav mjernih jedinica primijenjen je gdje god je to bilo moguće. Ako nije drugačije naznačeno, upisane vrijednosti izmjerene su pri standardnim uvjetima.
Portal:Kemija

Fosforna kiselina (točnije ortofosforna kiselina), H₃PO₄, najvažnija je od mnogih fosforovih kiselina koje sadrže kisik. U bezvodnom stanju to je kristalna tvar tališta 42,35 °C, a koncentrirana vodena otopina (obično 85%-tna) sirupasta je tekućina. Dobiva se izgaranjem bijelog fosfora (ili fosfornih para) i otapanjem nastalog fosforova(V) oksida u vodi, ili reakcijom prirodnih apatita i fosforita sa sumpornom kiselinom. Vodena otopina fosforne kiseline djeluje kao srednje jaka, triprotonska kiselina, pa se od nje odvode tri niza soli: normalni fosfati (PO₄^3-), hidrogenfosfati (HPO₄^2-) i dihidrogenfosfati (H₂PO₄^-). Svi dihidrogenfosfati topljivi su u vodi, a od ostalih su topljivi samo oni alkalijskih metala. Zagrijavanjem na temperaturu višu od 200 °C fosforna kiselina prelazi, uz gubitak vode, u difosfornu (pirofosfornu) kiselinu, H₄P₂O₇ (soli: difosfati ili pirofosfati). Pri još višim temperaturama nastaje trifosforna kiselina i tako dalje, sve do polimerne ravnolančaste polifosforne kiseline (soli: polifosfati), odnosno cikličke metafosforne kiseline (HPO₃)_n (soli: metafosfati). Ortofosforna se kiselina najviše koristi za proizvodnju svih vrsta fosfata, zatim za dekapiranje (nagrizanje) čelika, proizvodnju sredstava za zaštitu metala od hrđanja, u proizvodnji lijekova i drugo. Jedna je od malobrojnih neškodljivih, neotrovnih kiselina, zato služi i kao sredstvo za zakiseljivanje mnogih bezalkoholnih pića (na primjer Coca-Cole). ^[3]

1. ↑ Christensen, J. H. and Reed, R. B. 1955. Design and Analysis Data—Density of Aqueous Solutions of Phosphoric Acid Measurements at 25 °C. Ind. Eng. Chem. 47 (6): 1277–1280. doi:10.1021/ie50546a061CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
2. ↑ CAMEO Chemicals Datasheet - Phosphoric Acid
3. ↑ fosforna kiselina (točnije ortofosforna kiselina), [1] "Hrvatska enciklopedija", mrežno izdanje, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, pristupljeno 21. 8. 2020.