Almanya

Komara Federal a Almanyayê Bundesrepublik Deutschland
Ala Mertal
Sirûd: Deutschlandlied (bi kurdî: "Strana Almanyayê") (tenê ayeta sêyem)[a]
Cihê  Almanya  (keskê tarî) – li Ewropa  (kesk & gewrê tarî) – li Yekîtiya Ewropayê  (kesk)  –  [Rênîşan]
Paytext û bajarê mezin		Berlin [a] 52°31′Bk 13°23′Rh / 52.517°Bk 13.383°Rh / 52.517; 13.383
Zimanên fermî		Almanî[1][b]
Komên etnîkî		80% alman 3,5% tirk 1,9% kurd 1,8% ereb 12,8% yên din
Demonîm		Alman
Rêveberî		Komara federaliya parlamenî
•	Serok	Frank-Walter Steinmeier
•	Kanslêr	Olaf Scholz
•	Serokên Bundestag	Bärbel Bas
•	Serokên Bundesrat	Bodo Ramelow
•	Serokê Federal Dadgeha Destûra Bingehîn	Stephan Harbarth
Pêşvebirî
•	Meclîsa jorîn	Bundesrat
•	Meclîsa jêrîn	Bundestag
Damezrandin
•	Împeratoriya Romaya Pîroz	2ê sibata 962an
•	Konfederasyona Almanyayê	8ê hezîrana 1815an
•	Împeratoriya Almanî	18ê kanûna paşîn a 1871ê
•	Komara Weimarê	11ê tebaxa 1919an
•	Komara Federal	23ê gulana 1949an
•	CAE Bingeh[c]	1ê kanûna paşîn a 1958an
•	Veyekbûn	3ê çiriya pêşîn a 1990an
Rûerd
•	Giştî	357,168 km2 (63.)
Gelhe
•	2021 Texmînkirin	83.129.285[2] (16.)
•	Tîrbûn	232/km2} (58.)
TBH (PHK)		2021 texmînkirin
•	Giştî	$4,743 trîlyon[3] (5.)
TBH (nomînal)		2021 texmînkirin
•	Giştî	$4,319 trîlyon (4.)
Gini (2019)		▲ 29,7[4]
PPM (2019)		0,947[5]  · 6.
Dirav		Euro (€) (EUR)
Demjimêr		CET (UTC+1)
•	Havîn (DH)	CEST (UTC+2)
Hatûçûna ajotinê		rast
Koda telefonê		+49
ISO 3166		DE
Înternet TLD		.de û .eu

Almanya yan jî Komara Federal a Almanyayê^[d] (bi almanî: Deutschland, bi fermî: Bundesrepublik Deutschland), welatek li herêma rojavayê Ewropaya Navendî ye ku piştî Rûsyayê welatê herî qerebalix ê Ewropayê ye û welatê herî qerebalix ê Yekîtiya Ewropayê ye. Almanya li bakur di navbera Deryaya Baltîk û Deryaya Bakur de û li başûr di navbera Deryaya Baltîk û Çiyayên Alpan de ye. Li bakur bi Danîmarka, li rojhilat Polonya û Çekya, li başûr Awistirya û Swîsre û li rojava jî bi Fransa, Luksembûrg, Belçîka û bi Holenda yê re sinorê xwe parve dike. Paytexta welat û bajarê herî qerebalix bajarê Berlîn e, navenda aborî ya sereke Almanyayê bajarê Frankfurt e û mezintirîn qada bajarî, bajarê Ruhr e.

Eşîrên cûrbecûr yên almanî ji kevnariya klasîk ve li beşên bakurê Almanyaya nûjen jiyan kirine. Herêmek bi navê Germania beriya 100 salê p.z. hatiye belgekirin. Di sala 962an de, Padîşahiya Almanyayê piraniya Împeratoriya Romayê ya Pîroz ava kiriye. Di sedsala 16an de herêmên bakurê Almanyayê bûne navenda Reformasyona Protestanan. Piştî Şerên Napoleon û hilweşîna Împeratoriya Romayê ya Pîroz di 1806an de, Konfederasyona Almanî di sala 1815an de hatiye damezrandin.

Yekbûna fermî ya Almanya di nav netewedewleta nûjen de di 18ê tebaxa sala 1866an de bi Peymana Konfederasyona Almanyaya Bakur re ku Konfederasyona Almanyaya Bakur bi pêşengiya Prûsya ava kiribû, piştre jî di sala 1871an de vediguhêze Împeratoriya Almanî. Piştî Şerê Cîhanê yê Yekem û Şoreşa Alman a 1918-1919, împeratorî di encamê de veduguhere Komara Weimar a nîv-serokatî. Desthilatdariya Naziyan di sala 1933an de dibe sedema damezrandina dîktatoriyek totalîter û dibe sedema Şerê Cîhanê yê Duyem û Şerê Holokostê. Piştî bidawîhatina Şerê Cîhanê yê Duyem ê li Ewropayê û serdemek dagirkirina hevalbendan a di sala 1949an de, Almanya bi tevahî di du siyasetên cihêreng de bi serweriya sinorkirî hate organîze kirin ku bi serweriyên Komara Federal a Almanyayê ku bi gelemperî wekî Almanyaya Rojava tê zanîn û Komara Demokratîk a Almanyayê ku wekî Almanyaya Rojhilat tê zanîn, hatiye birêvebirin. Dema ku Komara Demokratîk a Almanya dewletek Bloka Rojhilat a komunîst û endamê Pakta Warşovayê bû, Komara Federal a Almanya endamê damezrîner ê Civata Aborî ya Ewropî û Yekîtiya Ewropayê bû. Piştî hilweşîna desthilatdariya komunîst a li Almanyaya Rojhilat, Yekbûna Almanyayê ku eyaletên berê yên Almanyaya Rojhilat e di 3ê cotmeha sala 1990an de beşdarî Komara Federal a Almanyayê dibe û komara parlemanî ya federal tê damezrandin.

Almanya weke hêzeke mezin û xwedî aboriyeke bihêz hatiye binavkirin ku li Ewropayê xwedan aboriya herî mezin e ku ji hêla Dahata Berhemên Kesane ya Neteweyî ve çarem aboriya herî mezin a cîhanê û ji hêla PPP (Îndeksa hêza kirînê) ve aboriya pêncem a herî mezin e. Wekî hêzek cîhanî di sektorên pîşesaziyê, zanistî û teknolojiyê de, sektorên zanistî û teknolojîk de, hem dervefiroşkar (îxrackar) û hem jî derhanîn a herî mezin ê cîhanê ye. Almanya endamê Neteweyên Yekbûyî, Yekîtiya Ewropayê, NATO, Konseya Ewropayê, G7, G20 û OECDê ye. Almanya xwediyê sêyem-zêdetirî hejmarên Mîrateyên Cîhanî yên UNESCOyê ye.

1. ^ Bundespräsidialamt. "Repräsentation und Integration" (bi almanî). Roja gihiştinê 8 adar 2016. Nach Herstellung der staatlichen Einheit Deutschlands bestimmte Bundespräsident von Weizsäcker in einem Briefwechsel mit Bundeskanzler Helmut Kohl im Jahr 1991 die dritte Strophe zur Nationalhymne für das deutsche Volk. [In 1991, following the establishment of German unity, Federal President von Weizsäcker, in an exchange of letters with Chancellor Helmut Kohl, declared the third verse [of the Deutschlandlied] to be the national anthem of the German people.]
2. ^ "Bevölkerungsstand am 30. Juni 2021". Statistisches Bundesamt (Destatis). Roja gihiştinê 28 çiriya pêşîn 2021. "Kopîkirina arşîvê". Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 23 çiriya paşîn 2021. Roja gihiştinê 8 kanûna pêşîn 2021.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk) CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
3. ^ "World Economic Outlook database: April 2021". International Monetary Fund. nîsan 2021. Ji orîjînalê di 12 nîsan 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 12 nîsan 2021.
4. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income". Eurostat. Ji orîjînalê di 9 çiriya pêşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 15 kanûna pêşîn 2020.
5. ^ "Human Development Report 2020". United Nations Development Programme. 15 kanûna pêşîn 2020. Ji orîjînalê di 15 kanûna pêşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 15 kanûna pêşîn 2020.

Xeletiya çavkanî: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found