Cel (biologie)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Sint-Joasters. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Cel is in de biologie de structureel en functioneel einheid van alle bekandje laevetige organisme. 't Is de kleinste einheid van 'n organisme det es "laevetig" wuèrtj geclassificeerdj. Sómmige organisme, wie de meiste bacterieje, zeen eincellig, dewiel anger, wie luuj, mièrcellig zint. Luuj höbbe gesjat zoa 100.000 miljard of 10¹⁴ celle en 'n tupische cel haet 'n gruèdje van 10 micromaeter en 'n massa van 1 nanogram. De grótste celle zint ónbevröchte struusvogeleier.

Alle plantje, dere, sjummele en bacterieje bestaont oet celle. De cel besteit ónger anger oet e celmembraan, det d'n inhaud ómguf, en 't cytoplasma worin (behauve bie bacterieje) 'n celkern aanwaezig is. 't Cytoplasma besteit zelf oet cytosol en hie-in bevinje zich de celorganelle. Ouch guf 't laevendje organisme die slechs oet ein cel bestaont: de eincellige. Bie bacterieje, sjummele en plantje kump naeven 't celmembraan ouch nag 'ne celwandj veur.

Volges de celtheorie van Schleiden en Schwann oet 1839:

• zint alle organisme samegestèldj oet ein of mièrder celle;
• waere alle celle gevörmp oet celle die al bestaont;
• vinje alle ónmisbaar functies van 'n organisme binnenin die celle plaats;
• bevatte alle celle genetisch-euverirfbaar infermasie die nuèdig is veur de celfuncties te regulere;
• en zint celle zelf verantjwuèrdelik veur 't euverbringe van infermasie nao de volgendje ginneraasje.

Antoni van Leeuwenhoek wuèrtj betrach es d'n ièrste miens dae laevendje celle zoog. Hae bekeek ónger anger droeppele water mit 'ne bolvörmige lens dae op e kaopere plaetje waas gemonteerdj. Hiemit óntdèkdje d'r in klein bièsjkes in t water die mit 't bloate oug neet wore te zeen, de bacterieje.

't Waord "cel" is aafkumstig van 't Letiens cellulla "kaemerke". Deze naam is in 1665 gekaoze door Robert Hooke in e book worin d'r de körkcelle die d'r door 'ne microscoop waornuum vergeleek mitte klein kamers worin mónnike laefdje.