Akemenida

Ny Empira Akemenida dia fanjakan-dehibe nanapaka tany Persia tamin' ny taona 550 hatramin' ny 330 tal. J.K. Ny Akemenida dia atao hoe Hakhāmanišiya amin' ny teny persiana taloha.

Araka ny angano akemenida dia i Hakhāmaniš izay antsoin' ny teny grika hoe Ἀχαιμένης / Akhaimenês, izay mety niaina tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-7 tal. J.K., no razamben' ny Akemenida, hoy ny soratra persiana akemenida. Izy no voalaza ho mpanjaka voalohany nanapaka an' i Ansana (someriana: Anzan), izay faritany notapahin' ny Mediana (na Meda).

Ny ankamaroan' ny mpikaroka tantara ankehitriny anefa miaiky fa ny tena mpanorina ny empira akemenida dia i Kirôsy Lehibe, izay nanapaka ny fanjakana persiana nanomboka tamin' ny taona 550 tal. J.K. Rehefa tonga tamin' ny fara tampony ny herin' ny empira akemenida tamin'ny andron' i Dariôsy I tamin' ny taona 521 hatramin'ny 486 tal. J.K. dia nanitatra ny faritra nanjakany ny Akemenida ka nivelatra hatrany amin' ny renirano Indosy, hatrany Libia, hatrany Traka (na Trake), hatrany amin' ny Ranomasina Mainty, hatrany amin' ny Ranomasina Kaspiana ary hatrany amin' ny Ranomasin' i Aral any amin' ny Helodrano Persika izany.

Ny fianakaviana akemenida dia nanana fandraharaham-panjakana niavaka, izay niorina tamin' ny fitsinjarana ny faritra manontolo anjakany ho faritany roapolo izay samy nofehezin' ny governora avy, sady nofehezina araka ny fehezan-dalàna, nanana vola nampiasaina manerana ny tanin' ny fankana. Nanaraka ny fivavahan' i Zaratostra ny Akemenida nefa namela ny fivavanana hiaraka hisy amin' ny zôrôastrisma. Nandroso fatratra ny zavakanto sy ny fanaovana mari-trano tamin' ny andron' ny Akemenida araka ny mbola hita amin' ireo sisam-paharavana maro ao amin' ny toerana nisy ny renivohiny tao hoe Persepôlisy.

Ny Fanjakan' ny Akemenida dia nifarana tamin' ny nahafatesan' i Dariôsy III tamin' ny taona 330 tal. J.K., izay novonoin' i Besôsy governorany sy i Nabarzanesy jeneraliny taorian' ny fahareseny tao Gaogamelesy raha niady tamin' ny tafik' i Aleksandra Lehibe tamin' ny taona 331 tal. J.K.