Penghulu (disebut [pĕng.hu.lu], Jawi: ڤڠهولو ) ialah gelaran yang penting dalam masyarakat-masyarakat Minangkabau (melalui sebutan pangulu) dan Melayu; penggelaran ini ada perkaitan dengan kuasa yang diberikan di mana ia berkedudukan setara dengan raja atau juga dengan datuk pada suatu ketika dahulu.
Gelaran ini datang daripada istilah Melayu kuno paˆhulu[1] yang sendirinya pengimbuhan kata lama hulu yang bermaksud "kepala".[2][3]