Tachtigjoarigen Oorlog

Den Tachtigjoarigen Oorlog (in de ni-jste geskiedskrieving ok wal Den Opstaand of den Nederlaandsen Opstaand eneumd) is den name veur nen opstaand van de 17 previnsies in Nederlaand teggen den Spaansen könning. Den oorlog duurden van 1568 tot 1648, mit et Twaalfjoareg bestand in de joaren 1609-1621. Sommige leu zeet den Slag bi-j Oosterweel in 1567 as et beginne; moar mangsmoal wöd den Slag bi-j Heiligerlee in 1568 as "officieel" startpunte van den Tachtigjoarigen Oorlog ezeen.

Dizzen oorlog begon as opstaand van ene van de riekste gebeden van Europa teagen et machtigste riek in Europa, et Spaanse Riek under Filips II. In den anvang trokken de uut zeuventiene gewesten bestoande Laege Laanden min of meer gezoamenlek op. Moar noa 1576 greujden de noordeleke en zudeleke Nederlanden stöäreg wieter uut mekare, veural umdat de prottestantse reformatie in et noorden deper wortel had eschotten en et machtscentrum van de Habsburgse bestuurders in de Laege Laanden in Brussel lag. Tiedens den oorlog ontstoand in 1581 de noordeleke Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden, woar et calvinisme den toon angaf. In 1585 bezeagelden den val van Antwaarp de scheiding van noord en zuud.

Et lukken Spanje in et begin um den opstaand te underdrökken, moar in 1572 namen de opstandelingen Den Briel ovver, en den opstaand begun oaverni-j. Rundumme 1590 keerden et ti-j van den oorlog veurgood in et veurdeel van de Republiek. Den imperial overstretch van et Spaanse Riek, de bekwoame kriegsleiding van prins Maurits en den greuj van de zeevoart van de Nederlanden, veulal ten koste van et Spaanse koloniale riek, zörgden uut-endelek veur de ovverwinning van de Republiek mit de Vrea van Münster.

De Zudeleke Nederlanden (vandage den dag België, Luxemburg en Noord-Frankriek) bleaven under et bewind van nen landvoogd den deur den könning van Spanje beneumd wierd. Et Kattelieke geleuf blef doar den enigen too-estoanen godsdienst. De anholdende underdrökking deur de Spanjoarden zorgen derveur dat n groot antal leu uut de financiële, intellektuele en kulturele elite noar et noorden trokken. Dit droog veural bi-j an et sukses van de Nederlandse Republiek. In 1648 bunt doar n antal zudeleke delen verloarn egoane an Frankriek.

De Republiek ontwekkelden zich tot nen wealdmacht, veural deur eure handelsskeape wealdwied. De 17de eeuwe wöd ezene as de Golden Eeuwe veur de Republiek op stoathuusholdkundeg, weatenskoppelek en kunstzinneg gebeed. Veur de calvinisten was et ok de tied woarin euren politieken invlood groter as ooit doarveur of doarnoa was en den nauwen baand mit et Huus van Oranje ontstoand.