Conrebbersweg

Conrebbersweg is een woonwijk in Emden, genoemd naar een laatmiddeleeuwse konings- of handelsweg in Oost-Friesland.

De oorspronkelijke Conrebbersweg (ook wel Konrebbersweg) is op zijn beurt genoemd naar de legendarische 8e-eeuwse Friese koning Radboud. Er waren meerdere wegen die deze naam droegen; daarnaast zijn er in Oost-Friesland enkele Radbodsbergen, waar Radboud volgens de sagen begraven zou zijn.

De Conrebbersweg liep vanaf het haventje bij de Knock aan de Eems naar Emden via de voormalige herberg Doodshörn^[1] (tegenwoordige een boerderij) bij Twixlum, waar een brug over over Knockstertief lag. Volgens een bericht uit 1831 liep hij vanaf dat punt vijf kwartier gaans (6 à 7 km) kaarsrecht naar het oosten, om dan naar Emden af te buigen.^[2] De Conrebbersweg is nog altijd voorhanden; hij wordt onderbroken door de rondweg rond Emden en eindigt in de gelijknamige stadswijk.^[3]

Volgens de sagen werden de Radboudswegen gebruikt door koning Radboud en had hij ze laten aanleggen. Een 19e-eeuwse theorie stelt dat deze wegen naar de middeleeuwse vergaderplaats bij de Upstalsboom leidden. Een andere theorie stelt dat het om heilige wegen uit de prehistorie gaat. Veel van deze verhalen moeten echter met een flinke korrel zout worden genomen.

De archeoloog Herre Halbertsma stelt dat de Konrebbers- of Roboderwegen in de regel "van niets naar nergens lopen".^[4] Het ging volgens hem om dichtgeslibde riviertjes, natuurlijke kreekruggen of zandruggen die waren verborgen onder het veen.

In de meeste gevallen, zoals de Conrebbersweg bij Emden, was echter wel degelijk sprake van een herkenbaar wegtracé. De Conrebbersweg was 8 tot 10 meter breed en voorzien van sloten aan weerszijden. Hij maakte vermoedelijk deel uit van een middeleeuwse handelsweg of Stadsweg van Emden naar Groningen, waarlangs ten minste sinds de 15e eeuw veetransporten plaatsvonden. Aurich was een belangrijke markt voor rundvee, dat in de nazomer naar Groningen werd gedreven om daar voor de verkoop te worden afgemest. De oversteekplaats bij de Knock (Knocka) wordt al genoemd in 1285, het veer bij Oterdum in 1451, het haventje ter Koncken in 1464.

Ook de middeleeuwse handelsweg of Oldeweg van Emden naar Leer staat sinds de 18e eeuw bekend als Conrebbersweg.^[5][6] Deze maakte oorspronkelijk deel uit van de zogenaamde Friese Weg [de], die in de middeleeuwen van Münster via Rheine naar Emden en vandaar naar Norden leidde. Oudfriese teksten uit de 11e of 12e eeuw maken al melding van drie handelswegen die vanuit het binnenland naar de steden Stavoren, Emden en Jever liepen. Deze Friese weg speelde eveneens een belangrijke rol bij de veehandel. Een nevenroute was kennelijk de Tjaddeweg in het Rheiderland, die vanaf Jemgumkloster tot Ditzum te reconstrueren is, maar oorspronkelijk mogelijk doorliep tot Nesserland bij Emden.

Ook de Lüdeweg of Knechteweg, die van Papenburg via Völlen, Ihrhove en Breinermoor door het laagland achter de Eemsoever liep, stond soms bekend als Conrebbersweg. Hij sloot aan bij de handelsweg tussen Leer en Oldenburg. Aan deze handelswegen herinnert de straatnaam Conrebbersweg te Ihrhove, Leer en Neermoor.

Bij de kasteelruïne van de Sibetsburg [de] in het huidige Wilhelmshaven bevond zich volgens een kaart uit 1692 een voormalige landweg die K[önig] Robotes of Robodes wech werd genoemd en zuidwaarts naar de Robodes Werff liep.^[7] Hiernaar is Robodesweg in de wijk Siebethsburg [de] genoemd.

Bronnen uit de 19e eeuw maken verder nog melding van een Röbbels- of Rabbelsweg te Manslagt (kennelijk de huidige Rottevallsweg)^[8] en van enkele Roboder- of Conrebberswegen in het laagland ten zuidwesten van Aurich.^[9] De Rapelsberg bij Varel-Neuenwege [de], vermeld in 1793, wordt soms in verband gebracht met een middeleeuwse route door het hoogveen.^[10]

In Hinte werd een nieuwe straat Radbodweg genoemd. Aurich, Berumbur, Norden en Esens hebben een Radbodstraße, Emden een Radbodplatz.

1. ↑ locatie  Doodshörn, Leegeweg 100A te Emden-Twixlum.
2. ↑ Fridrich Arends, ‘Die alten Wege in Ostfriesland’, in: Neues Vaterländisches Archiv (1831), dl. 1, p. 36-96, hier p. 39.
3. ↑ Ostfriesische Landschaft: Flurnamensammlung, trefwoord Conrebbersweg (geraadpleegd 28 november 2023). Dit betreft wegtracés in het dorpsgebied van Twixlum en Larrelt. Het eerste deel van de Conrebbersweg bij Rysum en Loquard, zoals afgebeeld op 16e-eeuwse kaarten, is niet traceerbaar.
4. ↑ Herrius Halbertsma, Frieslands oudheid. Het rijk van de Friese koningen, opkomst en ondergang, Utrecht 2000, p. 246.
5. ↑ In 1564 was uitsluitend sprake van den olden wech. Johann Hermann Diedrich Möhlmann, Kritik der Friesischen Geschichtschreibung überhaupt und der des Dr. Onno Klopp insbesondere, Emden 1863, p. 184.
6. ↑ Ostfriesische Landschaft: Flurnamensammlung, trefwoorden Conrebbersweg (von Emden nach Leer) en Tergast, Alter weg (geraadpleegd 28 november 2023).
7. ↑ Georg Sello, ‘Radbod-Erinnerungen’, in: Upstalsboom-Blätter 10 (Emden 1921/22), p. 1-16, hier p. 6-7. Waldemar Reinhardt, 'Die Entwicklung der Wasserläufe im Gebiet zwischen Maade und Jadebusen seit dem Mittelalter und ihr Zusammenhang mit dem Deichbau', in: Oldenburger Jahrbuch 103 (2004), p. 9-29, afbeelding op p. 24.
8. ↑ G. Jansen te Gandersum, 'Geehrte Redaction!', in: Ostfriesisches Monatsblatt 6 (1878), p. 381-382.
9. ↑ Citefout: Onjuist label <ref>; er is geen tekst opgegeven voor referenties met de naam :2
10. ↑ Georg Sello, ‘Radbod-Erinnerungen’, in: Upstalsboom-Blätter 10 (Emden 1921/22), p. 1-16, hier p. 8.