Emancipatie (van het Latijnse emancipatio) is het streven naar een volwaardige plaats in de samenleving vanuit een achtergestelde positie. Dit kan op individueel niveau, maar meestal wordt deze term gebruikt op het niveau van een bevolkingsgroep.
Onderscheid dient gemaakt te worden tussen juridische emancipatie (de wetgeving) en sociaal-maatschappelijke emancipatie (de werkelijkheid). Het proces van emancipatie begint met het herkennen van ongelijkheid en het verzet hiertegen door een emancipatiebeweging. De verwerving of toekenning van juridische gelijkheid is een belangrijke stap in de verwerving van daadwerkelijke gelijkheid.