Gerard Bolland

G.J.P.J. Bolland
Bolland (door Willy Sluiter, 1922)
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Gerardus Johannes Petrus Josephus Bolland
Geboortedatum	9 juni 1854
Geboorteplaats	Groningen
Overlijdensdatum	11 februari 1922
Overlijdensplaats	Leiden
Nationaliteit	Nederlands
Wetenschappelijk werk
Vakgebied	Wijsbegeerte
Universiteit	Universiteit Leiden
Website
Dbnl-profiel

Gerardus Johannes Petrus Josephus (Gerard) Bolland (Groningen, 9 juni 1854^[1] – Leiden, 11 februari 1922^[2]) was een Nederlands autodidactisch filosoof en taalkundige.

Bolland werd geboren in Groningen en kwam uit een eenvoudig katholiek gezin. Na het autodidactisch behalen van een baan als onderwijzer te Katwijk aan Zee en daarna als leraar Engels en Duits in Batavia, solliciteerde Bolland in 1896 met succes naar de vrijgekomen positie van hoogleraar filosofie aan de Universiteit Leiden. In deze functie was hij verantwoordelijk voor de heropleving van het hegelianisme rond 1900 in Nederland, door het geven van de meest populaire colleges toentertijd. Bolland kan tevens als grondlegger van de fascistische beweging in Nederland worden beschouwd. In zijn laatste academische les De teekenen des tijds (1921) hield hij een fel betoog tegen de democratie (de "gepeupelregeering", p. 12), tegen het jodendom^[3], tegen de "tot heerschappij gekomen goddelooze arbeidersklasse" (p. 9), tegen democratisch onderwijs: "de liberaal bedoelde, maar democratisch ontwikkelde, dat is ontaarde, volksschool" (p. 34), tegen vrouwenemancipatie.^[4]

Bolland wist de filosofie van Hegel in Nederland te doen herleven (en was daarmee inspirator van, bijvoorbeeld, kunsthistoricus Louis Grondijs). Hij verzorgde onder meer een nieuwe uitgave van de werken van Hegel, en heeft daarmee de belangstelling voor de wijsbegeerte in Nederland in belangrijke mate gestimuleerd. Bolland had een zeer kenmerkend taalgebruik; zijn ‘kameelzinnen’ en het ‘hollands-bollands’ in het algemeen werden door de linguïst-filosoof J.A. Dèr Mouw scherp bekritiseerd. De Nederlandse dichter-zanger Koos Speenhoff schreef nog een vermakelijk gedicht over hem.^[5]

1. ↑ Geboorteakte Burgerlijke Stand Groningen 1854, aktenummer 536
2. ↑ Overlijdensakte Burgerlijke Stand Leiden 1922, aktenummer 164
3. ↑ bijv. p.20: "Een groot en niet te overzien aandeel aan de ontwrichting, vervuiling en ontreddering van de Europeesche samenleving onzer dagen () heeft boven en behalve de buitenlandsche vrijmetselarij, of als macht erin, het internationale Jodendom"; p.26: "ze [de Joden] blijven vreemdheden in óns onjoodsch organisme, onverteerbaarheden en onverwerkbaarheden, die in het Europeesche samenlevingsbestel ziekelijkheid van gevoel en onwelzijn veroorzaken, tot verettering toe"; p.27: "Hij [de Jood] is een geboren splijtzwam, spelbreker en vredeverstoorder, omwentelaar en anarchist" etc.
4. ↑ p.14: "de fiets (...) [heeft] hare bedenkelijkheid en zelfs verderflijkheid als trillend en schokkend verderver vooral van den vrouwelijken onderbuik, om niet te spreken van den fiets als middel tot heimelijk verkeer en factor van gezag vernietigende of democratische verijdeling eener zedelijke opvoeding."
5. ↑ UVA.NL J.H. Speenhof: Loflied op Prof. Bolland. Gearchiveerd op 26 november 2021. Geraadpleegd op 29 november 2021.