Hans Lipperhey

Hans (of Johannes) Lipperhey, (Wezel, rond 1570 – Middelburg, begraven 29 september 1619) was een Duits-Nederlandse brillenmaker en lenzenslijper. In het Latijn werd zijn naam gespeld als Lapreius, of Laprey.^[1] Abusievelijk is Lipperhey ook wel aangeduid als Lippersein (in een boek uit 1618)^[2] of Lippershey (een fout gemaakt in een gezaghebbend Engelstalig artikel uit 1831, waardoor de foutieve spelling “Lippershey” met een ‘s’ gebruikelijk is geworden in de Engelstalige literatuur)^[3]. Lipperhey was de eerste die in september 1608 patent aanvroeg voor de uitvinding van een 'seecker instrument om verre te sien', waarmee de Hollandse kijker is bedoeld, bestaande uit een bolle en een holle lens. De aanbevelingsbrief die Lipperhey van de Gedeputeerde Staten van Zeeland meekreeg is het oudste document ter wereld waarin met zekerheid over de verrekijker wordt gesproken, al moest dat woord toen nog worden bedacht.^[4]

1. ↑ Bij Lipperhey’s huwelijk op 12 oktober 1594 met Fanne Kools van Antwerpen werd zijn naam geschreven als 'Joannes Laprejus Veselius' (= Hans Lipperhey uit Wezel). De aanduiding “Laprey” komt voor in: Pierre Borel, De vero telescopii inventore, Den Haag, 1655 [in werkelijkheid uitegegeven in 1656].
2. ↑ Girolamo Sirtori, Telescopium, sive ars perficiendi (Frankfurt, 1618)
3. ↑ G. Moll, 'On the first Invention of Telescopes', in: "Journal of the Royal Institution" 1 (1831), 319-332; 483-496. Dit is een verkorte Engelstalige versie van Molls artikel ‘Geschiedkundig onderzoek naar de eerste uitvinders der verrekijkers, uit de aantekeningen van wijlen de hoogleraar J.H. van Swinden zamengesteld’, "Nieuwe Verhandelingen der Eerste Klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut" 3 (1831), 103-209. In de Engelse versie gebruikt Moll per abuis de spelling 'Lippershey', met een 's'. Via dit Engelstalige artikel is deze spelling helaas gebruikelijk geworden in de Engelstalige literatuur.
4. ↑ H.J. Zuidervaart, ' ‘Uit vaderlandsliefde’: Pierre Borels De Vero Telescopii Inventore (1656) en het negentiende-eeuwse streven naar een gedenkteken voor de ‘Ware uitvinder van de verrekijker’, Archief. Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (2007) 5-58. Zie ook: idem, ‘The Telescope’s ‘inventor. A survey of 400 years of debate’ in: Albert van Helden, Sven Dupré, Rob van Gent & Huib Zuidervaart (eds.), The Origins of the Telescope, Amsterdam, 2010, 9-44.