Open lijst

Een open lijst maakt bij verkiezingen een voorkeurstem mogelijk. Dit betekent dat bij het verkiezen van volksvertegenwoordigers in België en Nederland de keus van een kiezer voor een kandidaat die niet op de nummer één van de kandidatenlijst van een politieke partij is opgesteld maar op een andere positie van dezelfde lijst. Gegeven het aantal zetels dat een partij heeft behaald, kunnen voorkeurstemmen beïnvloeden aan welke kandidaten deze zetels worden toegewezen. Anders gesteld kan de kiezer met een voorkeurstem de door de partij opgestelde volgorde van kandidaten de facto wijzigen.

Deel van een serie artikelen over Kiesstelsel & regering
Een Nederlands stembiljet met rood stempotlood
Kiessysteem
Evenredige vertegenwoordiging · Meerderheidsstelsel · Gemengd kiesstelsel
Verkiezing
Kiesraad · Partijlijstenstelsel · Kandidatenlijst · Stembiljet · Open lijst · Gesloten lijst · Hybride lijst · Gerangschikt stemmen · Vervroegde verkiezing
Zetelverdeling
Grootste overschotten & gemiddelden · D'Hondt & Sainte-Laguë · Nationaal kiesdistrict · Kies- en Fractiedrempel · Kiesdeler · Restzetel
Districtenstelsel
Enkelvoudig & Meervoudig Kiesdistrict · Districtszetel · Overhangzetel · Vereffeningszetel · Dubbelevenredigheid · Nationale kieslijst
Parlement
Lid · Onafhankelijken · Partij · Lijstverbinding · (Gemengde) Fractie · Alliantie · Coalitie · Regering · Minderheidskabinet · Oppositie
Politieke cultuur
Centrumpolitiek · Consensusdemocratie · Cordon sanitaire · Penduledemocratie · Blokpolitiek · Waaierdemocratie · Tangdemocratie
Electorale hervorming
Democratie-index: Economist & V-Dem · Quotumregel · Evenredigheid · Gallagher-index · Verspilde stem · Spoilereffect · Versplintering
Portaal    Politiek

Kiezers kunnen door het uitbrengen van een voorkeurstem aangeven dat ze liever een andere kandidaat in de volksvertegenwooordiging zien dan de volgorde zoals de partij heeft besloten. Om die reden worden er wel voorkeurstemacties gehouden om bij een kandidatenlijst gedomineerd door witte mannen van middelbare leeftijd ook andere mensen in het parlement te krijgen. Een voorbeeld is de actiegroep 'Stem op een vrouw'.^[1] Ook geven kiezers steeds vaker de voorkeur aan kandidaten met een regionale binding.^[2]

In België is het ook mogelijk om een lijststem uit te brengen die wordt verdeeld over de kandidatenlijst op basis van de rangorde. In Nederland is een stem op de lijsttrekker in feite een lijststem. Alle andere stemmen zijn voorkeurstemmen. De verdeling van zetels gebeurt op basis van het totale aantal stemmen op een partij, ongeacht voorkeurstemmen. Als een kandidaat op een niet-verkozen plaats meer dan een bepaald aantal procent van de kiesdeler haalt, komt deze in de volksvertegenwoordiging in plaats van een kandidaat op een verkiesbare plaats op de lijst.

1. ↑ Voor meer vrouwen in de politiek. Stem op een Vrouw. Geraadpleegd op 11 juni 2024.
2. ↑ vandeputte, samuel, Van Omtzigt tot Bouchallikht: met voorkeurstemmen de Kamer in. EWmagazine.nl (17 november 2023). Geraadpleegd op 11 juni 2024.