4X

4X – gatunek strategicznych gier komputerowych oraz gier planszowych obejmujący zarówno tytuły z gatunku strategii turowej, jak i strategii czasu rzeczywistego^[1][2]. Termin „4X” został po raz pierwszy użyty przez Alana Emricha we wrześniu 1993 w recenzji gry Master of Orion dla czasopisma „Computer Gaming World”. Emrich uczestniczył później przy projektowaniu gry Master of Orion 3^[3]. Skrót nazwy gatunku pochodzi od czterech angielskich słów: explore, expand, exploit, exterminate^[4][5]. Rozgrywka opiera się na budowie imperium^[6]. Nacisk kładziony jest na rozwój gospodarczy i technologiczny, a także na szereg militarnych i pozamilitarnych dróg do supremacji.

Pierwsze gry 4X czerpały motywy z gier planszowych i tekstowych gier komputerowych z lat 70. Pierwsze gry tego nurtu cechowały się nastawieniem na grę turową, lecz powszechne też są gry 4X czasu rzeczywistego. Wiele gier komputerowych 4X powstało w połowie lat 90., lecz zostały one później wyparte przez inne typy gier strategicznych. Civilization Sida Meiera jest ważnym przykładem tego typu gier, który spopularyzował wysoki poziom szczegółowości, który później stał się podstawą gatunku. W nowym tysiącleciu kilka gier 4X odniosło sukces, zarówno jeśli chodzi o krytyków, jak i o poziom komercyjny.

W dziedzinie gier planszowych (i karcianych) 4X jest mniej odrębnym gatunkiem, częściowo z powodu praktycznych ograniczeń komponentów i czasu gry. Przykładowo gra planszowa Civilization, która dała początek grze komputerowej Civilization Sida Meiera nie zawiera ani elementu eksploracji, ani eksterminacji.