Debasyfikacja

Debasyfikacja^[1][2][3] – proces wyeliminowania z życia publicznego Iraku po obaleniu rządów Saddama Husajna osób działających w irackiej partii Baas, partii obalonego dyktatora.

Polityka debasyfikacji (termin ten ukuty został na wzór denazyfikacji^[3]) została wdrożona natychmiast po obaleniu rządów Saddama Husajna, w maju 2003^[4] na mocy decyzji amerykańskich władz okupacyjnych^[5]. Rozkaz Paula Bremera o debasyfikacji^[6] zabronił działaczom sprawującym najwyższe funkcje partyjne (cztery kręgi najbliższe kierownictwu) pracy w instytucjach państwowych, a wszystkim członkom – obejmowania stanowisk kierowniczych na trzech najwyższych poziomach zarządzania^[5]. Tylko wiosną 2003 z irackiej administracji państwowej usunięto od 20 tys. do nawet 120 tys. pracowników, co uniemożliwiło jej praktyczne funkcjonowanie^[7]. Debasyfikacja ostatecznie zniszczyła iracką administrację, nadwątloną już wcześniej przez dziesięcioletnie sankcje ONZ nałożone na Irak i przez wojny prowadzone w poprzednich dekadach przez Saddama Husajna^[5]. Wyeliminowała z procesu przejścia Iraku od dyktatury do demokracji wykwalifikowanych nauczycieli, urzędników, oficerów oraz inżynierów, jak również zniechęciła irackich sunnitów do całego procesu demokratyzacji^[6].

W 2003 Amerykanie zdecydowali ponadto o rozwiązaniu armii irackiej, gdyż jej oficerowie w ogromnej większości byli związani z partią^[8]. Z wojska usunięto 400 tys. osób^[9]. Na czele nowych instytucji państwowych tworzonych pod egidą Amerykanów stanęli niemal wyłącznie politycy wywodzący się z organizacji opozycyjnych^[10]. Oficjalnie debasyfikacja miała uniemożliwić restytucję dyktatury na wzór obalonych rządów^[4].

Oprócz oficjalnej kampanii usuwania dawnych działaczy partyjnych z życia publicznego w latach 2003–2007 za przyzwoleniem nowych przywódców irackich dochodziło do morderstw byłych baasistów. W szczególności dopuszczały się ich armia Mahdiego dowodzona przez Muktadę as-Sadra oraz organizacja Badr związana z Najwyższą Radą Islamską w Iraku, należącą do rządzącego Zjednoczonego Sojuszu Irackiego. Ataki na baasistów przerodziły się w politykę terroru wymierzoną w całą społeczność sunnicką centralnego i południowego Iraku^[4].

Wśród Irakijczyków z czasem narastało niezadowolenie z powodu amerykańskiej okupacji i przeświadczenie, że Amerykanie nie kontrolowali sytuacji w państwie. Zaczęły rozwijać się organizacje stawiające sobie za cel walkę zbrojną z wojskami koalicji. Współtworzyli je wyeliminowani z życia publicznego byli działacze partii Baas, podobnie jak osoby związane z rodziną obalonego dyktatora i byli funkcjonariusze irackich służb specjalnych. Partyzantka od wiosny 2003 systematycznie rosła w siłę^[11]. Byli baasiści stali na czele najważniejszych organizacji partyzanckich, walczących pod hasłami obrony islamu sunnickiego. Wielu z nich stanęło następnie na czele oddziałów terrorystycznych tworzących od 2014 Państwo Islamskie^[12][9].

Już w 2004 pojawiły się opinie, że debasyfikacja dotknęła, obok najwyższego kręgu współpracowników Saddama Husajna, także osoby, które należały do partii po to, by móc pracować dla swojego kraju. Sugerowano, by przepisy o debasyfikacji zostały zrewidowane^[6]. W 2007 prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush wymienił reformę praw dotyczących debasyfikacji wśród sześciu najważniejszych wyzwań, które stały przed irackim rządem i których realizacji mieli strzec Amerykanie^[13].

W czerwcu 2010 politykę debasyfikacji oddano w ręce parlamentarnej komisji, na czele której stanął Ahmad al-Dżalabi. Komisja przeprowadziła weryfikację kandydatów zgłoszonych do startu w wyborach parlamentarnych, wykreślając z list 551 osób i 14 całych list. Rządząca szyicka koalicja użyła debasyfikacji jako narzędzia walki politycznej; przewodniczący komisji al-Dżalabi sam był kandydatem w wyborach, a przy eliminowaniu kandydatów z wyborów doszło do nadużyć. Chociaż obowiązujące przepisy debasyfikacyjne miały dotyczyć tylko czołowych działaczy, z wyborów wyeliminowano m.in. Saliha al-Mutlaka, działacza sunnickiego, który z partii Baas został usunięty jeszcze w 1977. Debasyfikacja w największym stopniu dotknęła Iracki Ruch Narodowy – koalicję działaczy świeckich i partii sunnickich, którą rządzący uważali za najpoważniejszego konkurenta. Za członkostwo w partii nie wyeliminowano natomiast z wyborów żadnego kandydata Zjednoczonego Sojuszu Irackiego, szyickiej koalicji Państwo Prawa kierowanej przez Nuriego al-Malikiego, partii kurdyjskich ani sunnickich formacji odwołujących się do islamu lub do wartości plemiennych, chociaż wśród ich kandydatów byli dawni baasiści^[14].