Our website is made possible by displaying online advertisements to our visitors.
Please consider supporting us by disabling your ad blocker.
Faszyzm
Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces „wiązki, rózgi liktorskie” i wł. fascio „wiązka, związek”) – skrajnie prawicowa[1][2][3][4][5] doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym w Królestwie Włoch, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny)[6][7][8]. Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu[9]. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm i postfaszyzm)[10][11][12][13][14].
Następujące elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: nacjonalizm, etatyzm, militaryzm, imperializm, totalitaryzm, antykapitalizm, antykomunizm, korporacjonizm, populizm, kolektywizm oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego liberalizmu[15][16][17][18][19][20][21][22].
Historyk Roger Eatwell wymienia cztery aspekty istotne w ideologii faszyzmu:
- Plan zmiany natury ludzkiej i stworzenia lepszego społeczeństwa.
- Naród lub rasa jako siły organizujące ewolucję i postęp.
- Krytyka kapitalizmu, liberalizmu i socjalizmu jako systemów rozbijających lub osłabiających wspólnotę.
- Wpajanie ludzkim umysłom faszystowskich wartości poprzez media i propagandę[22].
Wciąż dyskusyjna jest kwestia pokrewieństwa pomiędzy faszyzmem włoskim a reżimami totalitarnymi zainspirowanymi włoskim przykładem.
- ↑ M. Bankowicz, Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 341. Cyt: „Narodowy socjalizm, tak jak faszyzm, był i niezmiennie jest traktowany przez główny nurt historiografii światowej jako zjawisko sytuujące się na skrajnej prawicy zarówno w sensie ideologicznym, jak i czysto politycznym”.
- ↑ G. Claeys, Encyclopedia of Modern Political Thought, t. 1, 2013, s. 573.
- ↑ L. Słupek, Ekstremizm polityczny, [w:] Konflikty współczesnego świata. 1 (pod red. R. Borkowskiego), 2001, s. 98.
- ↑ P. Morgan, Facism in Europe, 1919-1945, 2003, s. 5.
- ↑ H-G. Betz, Radical Right-Wing Populism in Western Europe, 1994, s. 23.
- ↑ faszyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-08-16].
- ↑ Fascism [online], Holocaust Encyclopedia [dostęp 2023-12-19].
- ↑ Right Ideology [online], Britannica [dostęp 2023-12-19].
- ↑ Faszyzm [online], Onet WIEM [dostęp 2016-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-16].
- ↑ M. Duda, Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne, 2016, s. 32.
- ↑ M. Zafirovski, The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, 2010, s. 299.
- ↑ I. Kershaw, Hitler, the Germans, and the Final Solution, 2008, s. 345.
- ↑ S.J. Lee, Hitler and Nazi Germany, 2013, s. 5.
- ↑ D.A. Snow, H. Kriesi, S.A. Soule, The Blackwell Companion to Social Movements, 2004, s. 369.
- ↑ Paxton, Robert O. 2004. The Anatomy of Fascism. New York: Alfred A. Knopf, ISBN 1-4000-4094-9.
- ↑ Payne, Stanley G. 1995. A History of Fascism, 1914–45. Madison, Wisc.: University of Wisconsin Press ISBN 0-299-14874-2.
- ↑ „Populism,” See: Fritzsche, P. 1990. Rehearsals for Fascism: Populism and political mobilization in Weimar Germany. New York: Oxford Univ. Press.
- ↑ collectivism, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2007-12-28], Cytat:
Collectivism has found varying degrees of expression in the 20th century in such movements as socialism, communism, and fascism.
(ang.). - ↑ Grant, Moyra. Key Ideas in Politics. Nelson Thomas 2003. strona 21; De Grand, Alexander. Italian Fascism: Its Origins and Development. U of Nebraska Press. strona 147 „Nationalism, statism, and authoritarianism culminated in the cult of the Duce. Finally, collectivism was important...Despite general agreement on these four themes, it was hard to formulate a definition of fascism...”.
- ↑ Griffin, Roger. 1991. The Nature of Fascism. New York: St. Martin’s Press. strona 26: „Fascism is a genus of political ideology whose mythic core in its various permutations is a palingenetic form of populist ultra-nationalism”.
- ↑ Nolte, Ernst The Three Faces Of Fascism: Action Française, Italian Fascism National Socialism, translated from the German by Leila Vennewitz, London: Weidenfeld and Nicolson, 1965.
- ↑ a b Eatwell, Roger. 1996.Fascism: A History. New York: Allen Lane.
Previous Page Next Page
