Heliogabal (cesarz rzymski)

Heliogabal

Varius Avitus Bassianus
Marcus Aurelius Antoninus

Cesarz rzymski
Okres	od 16 maja 218 do 11 marca 222
Poprzednik	Makrynus
Następca	Aleksander Sewer
Dane biograficzne
Dynastia	Sewerowie
Data i miejsce urodzenia	204 Emesa
Data i miejsce śmierci	11 marca 222 Rzym
Ojciec	Sextus Varius Marcellus
Matka	Julia Soaemias
Moneta
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Heliogabal (Elagabalus), Varius Avitus Bassianus, po obwołaniu cesarzem Marek Aureliusz Antoninus (Marcus Aurelius Antoninus), oficjalna tytulatura cesarska Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus (ur. 204 w Emesie, zm. 11 marca 222 w Rzymie)^[1] – cesarz rzymski od 16 maja 218 do swojej śmierci.

Jego krótkie panowanie jest znane ze skandali seksualnych i kontrowersji religijnych. Pochodził z Emesy (współczesne Hims) w Syrii, gdzie od wczesnej młodości służył jako główny kapłan boga słońca Elagabala. Po śmierci swego kuzyna, cesarza Karakalli, czternastoletni Heliogabal został wyniesiony do godności cesarza w wojskowym buncie wszczętym przez jego babkę Julię Maesę przeciwko następcy Karakalli, Makrynusowi.

Późniejsi historycy twierdzili, że Heliogabal lekceważył rzymskie tradycje religijne i seksualne tabu. Zastąpił tradycyjną głowę rzymskiego panteonu, Jowisza, bóstwem Elagabalem, którego był arcykapłanem. Zmuszał członków rzymskiego senatu do udziału w obrzędach religijnych celebrujących to bóstwo, którym przewodniczył. Poślubił cztery kobiety, w tym westalkę, i faworyzował męskich dworzan, których uważano za jego kochanków^[2][3]. Twierdzono też, że cesarz się prostytuował^[4]. Jego zachowanie zraziło pretorian, senat i zwykłych ludzi, przez co w wieku zaledwie 18 lat został zamordowany i zastąpiony przez swojego kuzyna Aleksandra Sewera w marcu 222.

Heliogabal zyskał złą reputację wśród współczesnych ze względu na ekscentryczność, dekadencję, fanatyzm religijny i rozwiązłość seksualną. Opinia ta przetrwała, a wśród pisarzy wczesnego okresu nowożytnego cieszył się jedną z najgorszych reputacji wśród cesarzy rzymskich. Edward Gibbon pisał, że Heliogabal „oddawał się najgorszym przyjemnościom z niekontrolowaną furią”^[5]. Według Bartholda Georga Niebuhra, „imię Heliogabal jest napiętnowane w historii ponad wszystkie inne” ze względu na „niewypowiedzianie obrzydliwe życie”.^[6] Przykładem oceny współczesnego historyka jest ocena Adriana Goldsworthy'ego: „Heliogabal nie był tyranem, ale był niekompetentnym, prawdopodobnie najmniej zdolnym cesarzem, jakiego kiedykolwiek miał Rzym"^[7]. Pomimo niemal powszechnego potępienia jego panowania, niektórzy uczeni piszą o nim ciepło, w tym kronikarz z VI wieku Jan Malalas i Warwick Ball, współczesny historyk, który opisał go jako człowieka innowacyjnego i „tragiczną enigmę utraconą za wiekami uprzedzeń”^[8].