Karachanidzi

Karachanidzi (albo Ilekchanidzi) – pierwsza muzułmańska dynastia pochodzenia tureckiego panująca w Turkiestanie od X do początku XIII w.

Według Omelana Pricaka Karachanidzi wywodzili się z rodu rządzącego Karłuków, zamieszkujących Turkiestan tureckich koczowników, którzy niegdyś wchodzili w skład państwa Turkutów, a w IX wieku walczyli z Samanidami. Punktem zwrotnym w ich historii było nawrócenie na islam, które muzułmańska tradycja wiąże z osobą pierwszego znanego nam chana Karachanidów, Satuka (zm. 955). Po nawróceniu na islam Karachanidzi rozpoczęli ekspansję zarówno na wschód, jak i zachód, zajmując pozostałą część Wschodniego Turkiestanu i Mawarannahr. Karachanidzi kontynuowali dualistyczny system władzy praktykowany niegdyś w kaganacie Turkutów, co w ich przypadku ostatecznie ok. 1040 doprowadziło do podziału na kaganat wschodni i zachodni. Władztwo Karachanidów było często wstrząsane konfliktami między poszczególnymi członkami dynastii panującymi w swoich apanażach, co wykorzystywali jego wrogowie zewnętrzni. Pod koniec XI wieku Karachanidzi musieli uznać zwierzchnictwo Seldżuków, a w latach 1134–1141 zostali podbici przez Kara Kitajów. Konfrontacja tych ostatnich z Chorezmszahami doprowadziła na początku XIII wieku do zagłady Karachanidów. Współcześnie pamięć o Karachanidach funkcjonuje szczególnie wśród ujgurskich mieszkańców Xinjiangu, którzy w Satuku widzą pioniera islamizacji regionu, zaś w działających pod panowaniem dynastii pisarzach takich jak Mahmud Kaszgari i Jusuf Bałasaghuni twórców pierwszej literatury w języku tureckim.