Mamelucy

Mamelucy (z arab. ‏mamlūk‎ – niewolnik) – niewolnicy państwowi, niewyznający pierwotnie islamu (na ogół pogańscy, niekiedy chrześcijańscy) i pochodzący spoza państw islamskich. Kupowani byli przez muzułmańskich władców i sprowadzani do ich władztw, siłą nakłaniani do przyjęcia islamu i szkoleni w walce, w celu uformowania z nich doborowych oddziałów wojskowych. Niekiedy, zwłaszcza na początku istnienia instytucji w kalifacie Abbasydów, ale i w egipskim sułtanacie mameluków, mamelukami zostawali również jeńcy wojenni.

Instytucja mameluków powstała w IX wieku w kalifacie Abbasydów, lecz kojarzona jest głównie z mamelukami rządzącej w Egipcie dynastii Ajjubidów, którzy obalili rodzinę panującą i założyli sułtanat mameluków (1250). Sułtanat ten istniał aż do podboju Egiptu przez Selima Okrutnego z dynastii Osmanów w 1517 roku. Mimo upadku ich państwa w Egipcie instytucja mameluków przetrwała aż do ich eksterminacji przez Muhammada Alego w roku 1811. Mamelucy doszli również do wielkiego znaczenia w muzułmańskich Indiach, gdzie tuż po podboju muzułmańskim zainicjowali w Sułtanacie Delhijskim rządy tzw. „dynastii niewolniczej” (1206–1290).

Mamelucy Abbasydów na ogół wywodzili się z Azji Środkowej i byli przeważnie pochodzenia tureckiego. Tureckiego bądź turkmeńskiego pochodzenia byli również mamelucy w sułtanacie delhijskim. Mamelucy egipscy pochodzili natomiast pierwotnie głównie z terenów na północ od Morza Czarnego i wywodzili się przeważnie z tureckiego plemienia Kipczaków, czyli Połowców, później jednak głównym terenem rekrutacji mameluków stał się Kaukaz, a najczęściej spotykanymi wśród mameluków narodowościami stali się Czerkiesi i Gruzini.

Stanowili oni własność państwa, stąd ich nazwa: mamelucy = niewolnicy państwowi. Armia mamelucka była bardzo dobrze wyszkolona i zdyscyplinowana i przez wielu znawców uważana jest za jedną z najlepszych formacji zbrojnych w historii. Szczególną sławę zdobyła ciężka jazda mameluków egipskich. Mamelucy odnosili wiele zwycięstw nad krzyżowcami i nawet nad postrachem ówczesnego świata, Mongołami. Do czasu stawiali też opór Osmanom. Dopiero zastosowanie nowoczesnej artylerii pozwoliło Imperium Osmańskiemu na złamanie siły militarnej egipskich mameluków. Stan liczebny żołnierzy mameluckich w Egipcie ocenia się na maksymalnie 24 tysięcy ludzi (początek XIV wieku). Przy czym roczny import mężczyzn-niewolników w wieku 10-20 lat szacuje się na 2 tysiące. W połowie wieku XV ogólna liczba mameluków w Egipcie spadła do 4 tys.^[1]