Proces posesoryjny

Proces posesoryjny – postępowanie sądowe, którego celem jest ochrona posiadania przed naruszeniami tego stanu faktycznego, które mogą mieć postać zakłóceń posiadania lub pozbawienia posiadania (wyzucia)^[1]. W zależności od przyjętego w danym porządku prawnym modelu postępowania posesoryjnego, uprawnienia naruszyciela mogą być uwzględniane na zgłoszony przez niego zarzut (exceptio iuris) albo pozostawać poza sferą zainteresowania sądu^[2]. Odrębny proces posesoryjny powstał już na gruncie rzymskim i tam osiągnął swój pełny rozwój^[3].

W polskim prawie postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania jest postępowaniem odrębnym z uwagi na różnorakie odrębności tego postępowania w stosunku do trybu zwykłego. W szczególności legitymacja procesowa powoda nie opiera się na przysługującym mu uprawnieniu. Zgodnie z art. 478 kodeksu postępowania cywilnego w sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. Jednak w świetle art. 344 § 1 kodeksu cywilnego sąd uwzględnia prawomocne orzeczenie sądu lub innego właściwego organu państwowego, z którego wynika, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Sąd nie rozstrzyga zatem o tym, komu przysługuje prawo do danej rzeczy, ale o fakcie naruszenia posiadania, orzekając o przywróceniu posiadania lub zakazie naruszeń posiadania. Ponadto w postępowaniu posesoryjnym nie jest dopuszczalne łączne dochodzenie roszczeń posesoryjnych z roszczeniami opartymi na prawie (petytoryjnymi), jak również powództwo wzajemne (art. 479 KPC). Odrębności postępowania posesoryjnego nie są jednak realizowane kosztem zakresu postępowania dowodowego, prawomocności orzeczenia posesoryjnego i powagi rzeczy osądzonej.