Wojna trzynastoletnia

Wojna trzynastoletnia

U góry po lewej: Akt poddania Stanów Pruskich królowi Kazimierzowi IV i Koronie Królestwa Polskiego 15 kwietnia 1454 r. U góry po prawej: Oddziały czeskie stosujące tradycyjną taktykę husytów podczas obrony wagenburgu U dołu po prawej: Niezdobyta twierdza w Malborku, zakupiona przez Kazimierza IV i Związek Pruski od krzyżackich najemników w 1457 r. U dołu po lewej: Port rzeczny w Gdańsku, mieście które zapłaciło największą część kosztów wojny trzynastoletniej.
Czas	4 lutego 1454 – 19 października 1466
Miejsce	Pomorze Gdańskie, Prusy, Warmia, Morze Bałtyckie
Terytorium	Europa Środkowa
Przyczyna	podpisanie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu inkorporacji
Wynik	zwycięstwo Polski, II pokój toruński
Strony konfliktu
Zakon krzyżacki czasowo: Dania Inflanty Amsterdam Związek Pruski, Korona Królestwa Polskiego
Dowódcy
Zakon krzyżacki: Ludwig von Erlichshausen Heinrich Reuss von Plauen Fritz Raveneck † Augustyn Trotzeler Księstwo żagańskie: Rudolf von Sagan † Balthasar von Sagan Dania: Christian I Oldenburg Amsterdam: Mewes Reymersson najemnicy: Bernard von Zinnenberg do 1464 r. Kaspar Nostitz Oldřich Červonka do 1455 Kazimierz IV Jagiellończyk Królestwo Polskie: Piotr Świdwa-Szamotulski Prandota Lubieszowski Piotr Dunin Związek Pruski: Johannes von Baysen Stibor von Baysen Ramsza Krzykowski Otto Machwic Maciej Kolmener Szymon Lubbelow Wincenty Stolle Wielkie Księstwo Litewskie: Jan Kieżgajło najemnicy: Oldřich Červonka od 1457 r. Jan Skalski Karol VIII Knutsson Bonde
brak współrzędnych

Wojna trzynastoletnia – stoczona w latach 1454–1466 wojna między państwem zakonu krzyżackiego a Koroną Królestwa Polskiego, rozpoczęta na skutek poparcia przez Polskę powstania Związku Pruskiego przeciwko zakonowi krzyżackiemu, zakończona zwycięstwem Królestwa Polskiego i II pokojem toruńskim.

Rozpoczęte 4 lutego 1454 roku powstanie Związku Pruskiego, organizacji grupującej średnią szlachtę i mieszczan, kierowanej przez patrycjat Gdańska, Torunia, Elbląga i Chełmna przeciwko kierowanemu przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausen zakonowi krzyżackiemu zostało 21 kwietnia 1454 roku poparte przez Królestwo Polskie, którego królem był Kazimierz IV Jagiellończyk. Związkowcy zdobyli wszystkie miasta i zamki krzyżackie, poza stolicą Malborkiem oraz Chojnicami. Klęska wyprawy polskiego pospolitego ruszenia, w starciu ze złożoną z czeskich i niemieckich najemników armią Zakonu w bitwie pod Chojnicami 18 września 1454 roku rozpoczęła krzyżacką kontrofensywę, w wyniku której Zakon odbił większość miast i twierdz, wraz ze zdobytym ostatecznie 14 lipca 1455 roku Królewcem. Brak pieniędzy na dalsze finansowanie wojsk najemnych zatrzymał postępy kontrofensywy Zakonu, a niespłacenie wierzytelności wobec krzyżackich wojsk zakończyło się sprzedażą 8 czerwca 1457 roku twierdzy w Malborku królowi polskiemu przez stanowiących jego załogę czeskich najemników. Potrzebne środki Kazimierz IV zgromadził, zwiększając przywileje polskiej szlachty w zamian za uchwalenie wysokich podatków oraz nadając 15 maja 1457 r. Gdańskowi tzw. Wielki Przywilej w zamian za wysoką pożyczkę. Zakon w lipcu 1457 r. przeniósł swą stolicę do Królewca i wykorzystując niezadowolenie ludności wyczerpanej wojną i zniechęconej podniesieniem podatków, opanował w latach 1457–1461 szereg twierdz nad dolną Wisłą i Łyną, wraz z miastami Malborkiem i Chełmnem, paraliżując wiślany handel miast pomorskich.

W odpowiedzi strona polska i związkowa od października 1459 r. zorganizowała system zbrojnych konwojów na Wiśle, wystawiły flotę kaperską blokującą krzyżackie wybrzeże morskie i zrezygnowały z wypraw pospolitego ruszenia, przeznaczając wszystkie środki finansowe na wynajęcie najemników. Dowodzenie przejął murgrabia krakowski Piotr Dunin, który na czele nielicznych, ale dobrze wyszkolonych wojsk rozpoczął w październiku 1461 r. ofensywę, dążąc do odcięcia zachodniego Pomorza od Prus, a 17 września 1462 r. odniósł przełomowe zwycięstwo nad wojskami krzyżackimi w bitwie pod Świecinem. W zwycięskiej dla związkowców bitwie morskiej na Zalewie Wiślanym (Zatoce Świeżej) 15 września 1463 r. krzyżacka flota została zniszczona przez floty Gdańska i Elbląga, co uniemożliwiło wielkiemu mistrzowi dostarczenie pomocy dla obleganych krzyżackich twierdz nad Wisłą. Po upadku Gniewa, Nowego i Starogardu oraz kapitulacji 28 września 1466 r. Chojnic, ostatniej krzyżackiej twierdzy na Pomorzu, zrujnowany finansowo zakon krzyżacki zgodził się przyjąć warunki pokojowe. Na mocy podpisanego 31 grudnia 1466 r. II pokoju toruńskiego Zakon musiał zrzec się połowy ziem pruskich (Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej, ziemi michałowskiej i Warmii), a z pozostałych ziem złożyć hołd lenny Królestwu Polskiemu.

Wojna trzynastoletnia przyspieszyła proces rozkładu zakonu krzyżackiego, pozwoliła polskiej szlachcie uzyskać daleko idące przywileje i decydującą rolę w Królestwie Polskim kosztem osłabienia mieszczaństwa oraz doprowadziła do emancypacji Gdańska i stworzyła podstawy szybkiego rozwoju tego miasta^[1].