Zarafszan

Ten artykuł dotyczy rzeki. Zobacz też: Góry Zarafszańskie i Zarafshon – miasto w Uzbekistanie.

Zarafszan

Rzeka Zarafszan w dystrykcie Aini (wilajet sogdyjski)
Kontynent	Azja
Państwo	Tadżykistan  Uzbekistan
Rzeka
Długość	877 km
Powierzchnia zlewni	17 700 km²
Średni przepływ	162 m³/s u ujścia Magianu
Źródło
Miejsce	lodowiec Zarafszan w Górach Zarafszańskich
Wysokość	5600 m n.p.m.
Współrzędne	39°30′00″N 70°35′00″E/39,500000 70,583333
Ujście
Recypient	wysycha
Miejsce	pustynia Kyzył-kum
Współrzędne	39°33′21,6″N 63°52′08,0″E/39,556000 63,868900
Położenie na mapie Uzbekistanu źródło ujście
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zarafszan (w górnym biegu – „Matcza”; tadż. Зарафшон, uzb. Zarafshon) – rzeka w Tadżykistanie i Uzbekistanie w Azji Środkowej. Długość – 877 km, powierzchnia zlewni – 17,7 tys. km², średni roczny przepływ u ujścia Magianu – 162 m³/s. Reżim śniegowo-lodowcowy z maksimum w lipcu (do 464 m³/s) i minimum w styczniu (do 38 m³/s). Trzecia co do wielkości rzeka Azji Środkowej.

Zarafszan wypływa na wysokości około 5600 m n.p.m. z górskiego lodowca o tej samej nazwie w Górach Zarafszańskich. Pierwsze 300 km płynie na zachód wąską doliną między Górami Zarafszańskimi na południu i Turkiestańskimi na północy, przyjmując wiele górskich dopływów. Koło Pandżakentu sąsiadujące góry (Nuratau na północy) stają się niższe, dolina Zarafszanu znacznie się poszerza, a sama rzeka dzieli się na dwa równoległe ramiona: północne Ak-daria i południowe Kara-daria. Nad tym odcinkiem Zarafszanu leżą Samarkanda i Kattaqo‘rg‘on. Po wypłynięciu na przedgórze Ałaju Zarafszan skręca na południe, zasila w wodę Oazę Bucharską z miastami Nawoi i Buchara, a potem Oazę Karakulską. W dolnym biegu Zarafszan zasila w wodę cztery jeziora: Dengiz-kul, Karakyr, Tuzgan i Szurgak. Zarafszan nie uchodzi do żadnej innej rzeki ani zbiornika wodnego, lecz wysycha w piaskach pustyni Kyzył-kum, około 50 km na północ od Amu-darii. Mimo tego jego zlewnię niekiedy formalnie zalicza się do zlewni Amu-darii.

Wody Zarafszanu są intensywnie wykorzystywane do nawadniania, zwłaszcza w okolicach Samarkandy i Buchary. Rzeka jest połączona w środkowym biegu kanałem Eski Anhor z Kaszka-darią, a w dolnym, poprzez jeziora Dengiz-kul, Tuda-kul i Kanał Amu-Bucharski – z Amu-darią.

W starożytności Zarafszan był główną rzeką Sogdiany.