Frantscha

Republica franzosa République française (franzos)
Parola: Liberté, Égalité, Fraternité (Libertad, egualitad, fraternitad)
Lingua uffiziala	franzos
Chapitala	Paris
Furma da stadi	republica semipresidenziala
Schef da stadi	Emmanuel Macron (president dal stadi)
Schef da la regenza	Élisabeth Borne (primminister)
Surfatscha	674 843 km² Frantscha metropolitana: 547 026 km²
Abitants	66 317 994 Frantscha metropolitana: 64 204 247 (prim da schaner 2015)[1]
Spessezza	98,4 abitants per km² Frantscha metropolitana: 118,1 abitants per km²
Munaida	euro (€), franc CFP en ils territoris d’ultramar pacifics
Fundaziun	843 (Tractat da Verdun)
Imni naziunal	La Marseillaise
Di da festa naziunala	14 da fanadur
Zona d'urari	UTC+1
Numer da l'auto	F
TLD d'internet	Frantscha metropolitana: .fr Territoris d’ultramar: .bl, .gf, .gp, .mf, .mq, .nc, .pf, .pm, .re, .tf, .wf, .yt
Preselecziun	Frantscha metropolitana: +33 Territoris d’ultramar: +262, +508, +590, +594, +596, +681, +687, +689

La Frantscha (uffizial Republica franzosa, franzos République française [ʁe.py.ˈblik fʁɑ̃.ˈsɛz], en furma curta (la) France [fʁɑ̃s]) è in stadi unitar, democratic ed intercontinental ch’è situà en l’Europa dal Vest e che cumpiglia inslas e territoris d’ultramar sin plirs continents. La France métropolitaine, vul dir la part europeica dal territori statal, s’extenda da la Mar Mediterrana fin al Chanal da la Mongia e la Mar dal Nord sco er dal Rain fin a l’Ocean Atlantic. Pervi da sia furma caracteristica vegn la terra franca dal pajais er numnada Hexagone. Areguard la surfatscha furma la Frantscha il pli grond pajais da l’Uniun europeica e dispona dal terz grond territori dal stadi en l’Europa insumma (suenter la Russia e l’Ucraina). Paris è la chapitala dal pajais e furma ensemen cun l’Île-de-France la pli gronda zona d’aglomeraziun dal pajais, avant Lyon, Marseille, Toulouse e Lille.

En il 17avel e 18avel tschientaner ha la Frantscha occupà ina posiziun egemoniala entaifer l’Europa. Da muntada è stada tant l’irradiaziun politica sco er culturala: La curt da Louis XIV è daventada l’exempel per ils stadis absolutistics en tut l’Europa; la Revoluziun franzosa cun la Decleraziun dals dretgs da l’uman e dal burgais e l’occupaziun tras Napoleun ch’è suandada han mess ad ir en blers pajais il svilup da la democrazia, il qual è però adina puspè vegnì interrut. En territoris d’ultramar ha la Frantscha erigì duas giadas in imperi colonial: l’emprim cumpigliava tranter auter vastas parts da l’America dal Nord ed è per gronda part ì a perder ils onns 1756–1763 durant la Guerra da set onns; il segund ha surtut cumpiglià vastas parts da l’Africa e furmava en il 19avel ed a l’entschatta dal 20avel tschientaner la segund gronda pussanza coloniala dal mund. En il 21avel tschientaner vala la Frantscha ensemen cun la Germania sco forza motorica da l’integraziun europeica.

La Republica franzosa vegn declerada en la constituziun sco indivisibla, laicistica, democratica e sociala. La maxima da quella sa cloma: ‹Regenza dal pievel tras il pievel e per il pievel›. La Frantscha vala sco in dals pajais ils pli sviluppads dal mund. Partind dal product naziunal brut sa tracti da la tschintgavel gronda economia dal mund e da la terz gronda paritad da la capacitad da cumpra en l’Europa. Il standard da viver, il grad da furmaziun e l’aspectativa da vita valan generalmain sco auts. Ultra da quai sa tracti dal pajais dal mund che vegn visità il pli savens: onn per onn visitan radund 83 milliuns turists da l’exteriur la Frantscha.^[2]

La Frantscha mantegna la terz gronda armada entaifer la NATO e la pli gronda armada da l’Uniun europeica. Il pajais furma in dals commembers stabels dal Cussegl da segirezza da las Naziuns unidas e disponiva il 2010 sco pussanza atomara dal terz grond arsenal d’armas nuclearas. La Frantscha è stada in commember fundatur da l’Uniun europeica e da las Naziuns unidas, è commembra da la Francophonie, dals G7, dals G20, da la NATO, da l’Organisaziun da cooperaziun e svilup economic en Europa (OECD), da l’Organisaziun mundiala da commerzi (OMC) e da l’Uniun latina.

1. ↑ Dumbraziun dal pievel dal prim da schaner 2015.
2. ↑ UNWTO, consultà ils 8 da schaner 2015.