Frantza

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Frantza République française
(detàllios) (detàllios) (FR)Liberté, Égalité, Fraternité (SC)Libertade, Agualidade, Fraternidade
Sa Frantza (birde iscuru) in s'Unione europea (birde craru)
Datos amministrativos
Nùmene intreu	Frantza République française
Nùmene ufitziale	République française
Limbas ufitziales	frantzesu
Capitale	Parigi  (2.229.095[1] ab. / 2018)
Polìtica
Forma de guvernu	Repùblica semi-presidentziale
Presidente de sa Repùblica	Emmanuel Macron
Primu ministru	Jean Castex
Proclamatzione	4 santugaine 1958[2]
Intrada in s'ONU	24 santugaine 1945[3] Membru permanente de su Cussìgiu de Seguresa
Intrada in s'UE	25 martzu 1957[4]
Mannària
Totale	petzi sa Frantza metropolitana: 543 965 km² (49º)
% de sas abbas	0,26%
Populatzione
Totale	68 303 234 [5] ab. (2019) (20º)
Densidade	101 ab./km²
Nùmene de sos abitantes	frantzesos
Geografia
Continente	Europa, Amèrica Tzentrale (Guadalupa, Martinica, Saint-Martin), Amèrica de su Sud (Gujana Frantzesa), Amèrica de su Norte (Saint-Pierre e Miquelon), Àfrica (Reunione, Mayotte), Otzeània (Terras australes e antàrticas frantzesas, Polinèsia Frantzesa, Wallis e Futuna, Noa Caledònia, Ìsula Clipperton)
Làcanas	Bèlgiu, Lussemburgu, Germània, Isvìtzera, Itàlia, Printzipadu de Mònaco, Andorra, Ispagna, Regnu Unidu (làcana suta-marina in su Tunnel de sa Mànica); sa Gujana Frantzesa est a làcana cun su Brasile e su Suriname; Saint-Martin est a làcana cun Sint Maarten (Paisos Bàscios)
Fusu oràriu	UTC+1 UTC+2 in ora legale; UTC-4 (Martinica e Guadalupa); UTC-3 (Guyana frantzesa); UTC+4 (Riunione)
Economia
Valuta	Èuru e francu CFP[6]
PIB (numenale)	2,775,252[7] milliones de $
PIB pro capite (nominale)	42,877[7] $ (2018 istima) (22º)
PIB (PPC)	2,962,799[7] milliones de $ (9º)
PIB pro capite (PPC)	45,775[7] $ (2018 istima) (27º)
Fecundidade	2,5 (2018)[8]
Vàrias
Còdighes ISO 3166	FR, FRA, 250
TLD	.fr
Prefissu tel.	+33[9]
Sigla autom.	F
Innu natzionale	Sa Marsigliesa
Festa natzionale	14 de trìulas
Evolutzione istòrica
Istadu antepostu	Sa de bator Repùblica

Sa Frantza (in frantzesu: France) o a manera prus longa dae su 1875 sa Repùblica Frantzesa (in frantzesu: République française) est un'istadu soberanu trascontinentale e su territòriu metropolitanu (in frantzesu: territoire métropolitain) suo s'agatat in Europa Otzidentale. Tenet làcanas terrinas cun su Bèlgiu, su Lussemburgu, sa Germània, s'Isvìtzera, s'Itàlia, s'Ispania sos duos printzipados de Andorra e de Mònaco. Sa Frantza tenet duos litorales mannos subra s'Atlànticu e su Mediterràneu. Su territoriu frantzesu addae de s'Europa (territoires d'outres mers in frantzesu) s'agatat in sos ocèanos Indianu, Atlànticu e Pacìficu e fintzas in Sud-Amèrica ue làcanat cun su Brasile, su Suriname e sos Paìsos Bàscios.

Sa Frantza est una repùblica costitutzionale unitària chi tenet unu regìmene semi-presidentziale. Dae su 1875 su motu de sa Repùblica est «Liberté, Égalité, Fraternité» (Libertade, Agualidade, Fraternidade) e sa bandera est cumposta de sos tres colores natzionales: biaitu, biancu e ruju. S'innu natzionale est La Marseillaise (sa marsilliesa), cantu patriòticu eredadu dae sa Rivolutzione Frantzesa. Su printzìpiu costitutivu suo est sa democratzia: le «gouvernement du peuple, par le peuple et pour le peuple» (su guvernu de su pòpulu, [fatu] dae su pòpulu e pro su pòpulu). Sa capitale sua est Paris (o Parigi, dae s'italianu) e sa limba ufitziale cosa sua est su frantzesu dae su 1539, in tames de su latinu^[10][11]. Sas monedas suas sunt s'èuru dae su 2002 in sa parte prus manna de su territòriu e su Francu Patzìficu in sos territòrios de s'Otzèanu Patzìficu. Sas tzitades printzipales sunt: Marsìllia, Lione, Tolosa, Lilla, Bordeaux, Strasburgu, Nitza, Nantes, Rennes, Montpellier.

Est un'istadu chi s'est formadu a su cumintzu de s'Artu Medioevu. Su nùmene suo benit deretu de su pòpulu de sos Francos. Dae su cumintzu de su de XVII sèculos a sa prima metade de su de XX sèculos, at possèdidu un'ampru imperu coloniale. In sa segunda metade de su sèculu est istadu unu de sos istados fundadores de s'Unione Europea. In prus, est sa de tres potèntzias nucleares mundiale, unu de sos membros permanentes de su Cunsìgiu de Seguridade de sas Natziones Unidas e un'istadu aderente a sa NATO. In manera aguale est membru de su G7, de su G20, de sa Zona Èuru, de s'Ispàtziu Schengen e acasàgiat sa sede de su Cunsìgiu de Europa, de su Parlamentu Europeu e de s'UNESCO. Sa Frantza possèdit una certa influèntzia in matèria polìtica, econòmica, militare e culturale in Europa e in su mundu comente a mèdia potèntzia^[12].

Est, in su 2014, sa de tres potèntzias econòmicas europea a pustis de sa Germània e su Rennu Unidu, e sa de sete potèntzias econòmicas mundiales pro produtu internu lordo nominale^[13] (sa de noe a paridade de pòdere de achistu) e possèdit unu livellu de vida artu meda^[14]. Su 1º ghennàrgiu 2021 sa populatzione totale de sa Frantza est de belle 67,4 miliones de abitantes, segundu sas istimas publicadas dae s'INSEE^[15], de cale 65 250 000 in sas regiones metropolitanas, 2 172 000 in sas chimbe provìntzias ultramarinas (Départements d'Outre-Mer). Est su segundu istadu prus pobuladu de s'Unione europea a pustis de sa Germània. Est fintzas s'istadu prus estèndidu de s'Unione europea e su de tres paisos prus ampros de s'Europa a pustis de sa Russia e de s'Ucraina.

1. ↑ Insee - Populations légales 2008 - 75056-Paris
2. ↑ Riformas Costitutzionales de Charles De Gaulle e nàschida de Sa de bator repùblica frantzesa
3. ↑ Est unu de sos 51 istados chi ant fundadu s'ONU in su 1945.
4. ↑ Membru fundadore.
5. ↑ countrymeters.info/fr/France
6. ↑ Su Franco CFP l'impreant in Polinèsia Frantzesa, Noa Caledònia, Wallis e Futuna.
7. ↑ ^{7.0 7.1 7.2 7.3} (EN) World Economic Outlook Database, April 2019, in IMF.org, Fondo Monetario Internazionale. URL consultadu su 22 maju 2019.
8. ↑ (IT) Tasso di fertilità nel 2010, in data.worldbank.org. URL consultadu su 12 freàrgiu 2013.
9. ↑ Sa Vallée Étroite frantzesa in suta de s'amministratzione de su comune de Névache tenet su prefissu italianu de Bardonecchia +39 0122
10. ↑ (FR) Ordonnance du 25 août 1539 sur le fait de la justice (dite ordonnance de Villers-Cotterêts)., in Légifrance.
11. ↑ (FR) ordonnance de Villers-Cotterêts (août 1539), in Larousse.
12. ↑ Pascal Boniface, Is France still a Great Power?, in Queen's University, ISBN 0-88911-888-4.
13. ↑ (EN) World Economic Outlook Database, in Fundu Monetàriu Internatzionale.
14. ↑ (EN) France and the IMF, in Fundu Monetàriu Internatzionale.
15. ↑ Bilan démographique 2020, in INSEE (Institut National de Statistiques et des Études Économiques).