Afgansko-sovjetski rat

Afgansko-sovjetski rat
Segment sukoba u Afganistanu i Hladnog rata
Datum 24. 12. 1979. – 15. 2. 1989. Lokacija  Afganistan Ishod pobjeda mudžahedina[1] Ženevski sporazum povlačenje sovjetskih vojnika nastavak građanskog rata
Sukobljene strane
Sovjetski Savez DR Afganistan	Sunitski mudžahedini potpora  Pakistan  SAD  KSA  UK  Kina  Zapadna Njemačka  Katar Šijitski mudžahedini potpora  Iran
Komandanti i vođe
Leonid Brežnjev Sergej Sokolov Jurij Andropov Konstantin Černjenko Valentin Varenjikov Boris Gromov Mihail Gorbačov Babrak Karmal Muhamed Nadžibulah Abdul Rašid Dostum	Abdul Hak Džalaludin Hakani Ahmad-šah Masud Gulbudin Hekmatijar Abdulah Jusuf Azam Ismail Kan Muhamed Nabi Abdul Rahim Wardak
Snage
80.000–115.000 vojnika[2] 30.000 vojnika 50.000 pripadnika milicije[3]–329.000 vojnika[4]	130.000–150.000[5] 200.000 (1987)[6]
Žrtve i gubici
14.453[7]—26.000 poginulih[8] 53.753 ranjenih,[9] 417 nestalih, 415.932 oboljelih[7] 26.000[10]—58.951 poginulih[11]	1.000.000 poginulih[12] Mudžahedini 90.000 poginulih[13]

Afgansko-sovjetski rat (ruski: Афганская война, paštunski: په افغانستان باندې د شوروي اتحاد یرغل), ponekad nazvan i Sovjetska invazija Afganistana, je naziv za sovjetsko učešće u građanskom ratu koji se vodio u Afganistanu od 1978. do 1989. (građanski rat je trajao i nakon sovjetskog povlačenja) između komunističke vlade i islamističkih pobunjenika. Nakon Saur revolucije, vlast u Afganistanu su preuzele dvije suparničke komunističke partije—Khalq i Parcham—ali su bile izrazito nepopularne jer se tradicionalno stanovništvo opiralo ideologiji ateizma i društvenih reformi. U strahu da ta komunistička vlast ne propadne, SSSR je intervenirao 1979. na strani partije Parcham po naredbi Leonida Brežnjeva, koja se zalagala za jače veze sa Sovjetima. Moskva je planirala ostati najviše dvije do tri godine u zemlji, ali se zadržala gotovo cijelo desetljeće. Udružene vojne snage sovjetskih i afganistansko-komunističkih snaga su potom vodile teške borbe sa antikomunističkom oporbom u zemlji, a sustavno bombardiranje sela i razni masakri doveli su do katastrofalnih ljudskih žrtava. Usprkos četiri rezolucije Opće skupštine UN-a u kojoj se poziva na povlačenje stranih vojnika, Crvena armija je ostala u Afganistanu. Sovjetsku intervenciju razne su države gledale sa neodobravanjem, jer nisu htjele da SSSR nastavi dalje do Pakistana i izađe na Arapsko more, a i smatrali su da je intervencija izravno kršenje načela detente. Antisovjetske snage u Afganistanu, okupljene uglavnom u mudžahedine, naoružavale su i podupirale SAD, Saudijska Arabija, Ujedinjeno Kraljevstvo, Pakistan, Iran pa i NR Kina. SAD je htio vojno i ekonomski iscrpiti SSSR, te od Afganistana stvoriti "sovjetski Vijetnam".

Mudžahedini, iako neskladni zbog različitih etničkih i plemenskih profila, su se ipak pokazali iznimno žilavim borcima na terenu, a među njihovim vođama su se isticali Abdul Hak, Džalaludin Hakani i, osobito, Ahmad-šah Masud, koji je pokazao iznimne sposobnosti gerilskog ratovanja prilikom obrane doline Pandžšir od daleko bolje naoružane i nadmoćnije Crvene armije. Oduživanjem rata, SSSR je trpio sve više ekonomski, pošto je ulagao na desetke milijarde $ kako bi očuvao komunističku vlast u Afganistanu, bez uspjeha. Tri sovjetska poglavara su umrla tijekom rata koji se odužio, sve do dolaska četvrtog novog vođe u sovjetskom rukovodstvu, Mihaila Gorbačova, koji je započeo mijenjati stav oko nastavka vojne intervencije. Nakon raznih pregovora, 1988. postignut je Ženevski sporazum, nakon čega je SSSR započeo povlačenje svojih vojnih snaga, koje je završilo u februaru 1989. Sovjetske snage imale su između 14.453 i 26.000 poginulih. Rat je sveukupno doveo do oko 7.000.000 izbjeglica ili raseljenih i oko 1.000.000 poginulih, što ga čini jednim od najkrvavijih ratova u zapisanoj ljudskoj historiji. Razne nevladine organizacije su okrutnosti rata opisali kao ratne zločine i zločine protiv čovječnosti, ali usprkos tome nitko iz afganistanskog ili sovjetskog rukovodstva nije osuđen ili optužen pred nekim mjesnim sudom ili međunarodnim tribunalom. Afgansko-sovjetski rat predstavljao je prvi vojni neuspjeh Sovjetskog Saveza od drugog svjetskog rata, Moskvin najduži strani rat stoljeća, posljednji rat u kojem je sudjelovao SSSR, potpuni krah i suicidalnost Brežnjevljeve doktrine, dok neki smatraju da je i značajno doprinjeo raspadu SSSR-a dvije godine kasnije, a samim time i padu komunizma u istočnoj Europi, što ga čini historijskom prekretnicom. Predstavljao je posljednu veću oružanu eskalaciju hladnog rata, ali je jedno desetljeće nakon svog završetka bitno je doprinio izbijanju Rata protiv terorizma, što je donekle umanjilo njegove zasluge.

1. ↑ Sageman 2011, str. 59
2. ↑ Human Rights Watch 1984, str. 13
3. ↑ Kurtz 1999, str. 86
4. ↑ U.S. Army War College 2001, str. 86
5. ↑ Tomsen 2013, str. 112
6. ↑ Joes 2015, str. 314
7. ↑ ^{7,0 7,1} Ali 2007, str. 182
8. ↑ Mikhailov & 15.2. 2011 sfn error: no target: CITEREFMikhailov15.2._2011 (help)
9. ↑ Grau & Jorgenson 1998, str. 1
10. ↑ Dowling 2014, str. 7
11. ↑ Giustozzi 2000, str. 271
12. ↑ Human Rights Watch 2005, str. 12
13. ↑ Taylor & 4.8. 2014 sfn error: no target: CITEREFTaylor4.8._2014 (help)